Krajeński Park Krajobrazowy – park krajobrazowy położony w północno-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, w środkowej części Pojezierza Krajeńskiego.
Lokalizacja
Krajeński Park Krajobrazowy mieści się na terenie trzech powiatów:
* sępoleńskiego – zajmuje większość jego obszaru,
* nakielskiego – w jego północnej części,
* tucholskiego – w części zachodniej.
Zarząd i siedziba administracyjna parku mieści się w Więcborku przy ul. Pocztowej 2. Powierzchnia parku wynosi 738,50 km² (73 850 ha) i jest to największy park krajobrazowy w województwie i trzeci co do wielkości w kraju.
Geomorfologia
Na powierzchni parku krajobrazowego występuje młodoglacjalna rzeźba terenu, związana ze zlodowaceniem bałtyckim. Występują tu liczne formy glacjalne, m.in. ozy, drumliny, kemy oraz wzgórza morenowe. Najwyższym wzniesieniem jest Czarna Góra o wysokości 189 m n.p.m., oraz wzgórze św. Katarzyny w Więcborku wyłaniające się wprost z Jeziora Więcborskiego (180 m n.p.m.)
Pojezierze Krajeńskie leży w dorzeczach dwóch rzek bałtyckich: Wisły i Odry, a przez Krajeński Park Krajobrazowy przebiega główny wododział Polski. Do systemu rzeki Wisły należą rzeki: Kamionka, Sępolenka, Krówka, Wytrych, Kicz, Lucimka (dopływy Brdy). Pozostałe: Łobżonka z wodami Lubczy, Orlej, Rokitki, wpadają do Noteci i są dorzeczem Odry. Występujące na terenie parku liczne jeziora i bagna dają początek 12 wypływającym z tego obszaru rzekom. Największym z cieków jest Orla, która bierze swój początek w torfowiskach Messy. Innym dużym torfowiskiem są Łąki Mazurskie położone w dalszym biegu Orli.
Na terenie parku znajduje się 80 zbiorników wodnych, z czego 66 jezior posiada powierzchnię powyżej 1 ha. Największe z nich to:
* Więcborskie (218 ha),
* Sępoleńskie (159 ha),
* Lutowskie (156 ha),
* Mochel (153 ha),
* Stryjewskie (149 ha),
* Witosławskie (107 ha).
Do najciekawszych pod względem krajobrazowym należą akweny położone w rynnach, tworzące ciągi jezior połączone z dolinami rzek.
Flora i fauna
Tereny leśne parku stanowia 26% jego obszaru. Porastają je w większości bory sosnowe, a na morenach występują lasy mieszane z domieszką grądów, których główny gatunek stanowią dęby z domieszką buka i innych drzew liściastych. Ogółem 28,3% drzewostanów to gatunki liściaste. Roślinność Pojezierza Krajeńskiego jest zróżnicowana i stanowi pas przejściowy roślinności o charakterze zbiorowisk zbliżonych do morfologicznej strefy sandrowej. W runie leśnym na bagnach i licznych torfowiskach, znajdują się stanowiska roślin chronionych i rzadkich. Wiele spośród dawnych bagien zostało osuszonych i zamienionych w łąki. Na niektórych terenach w związku z porzucaniem upraw rozpoczęła się sukcesja wtórna – obszary te zmieniają się ponownie w bagna, porośnięte lasami olsowymi.
Do najcenniejszych zespołów leśnych w parku należy buczyna pomorska, na którą składają się buki, graby, dęby, lipy drobnolistne oraz klony. Obniżenia porośnięte są często łęgami jesionowo-wiązowymi. Na torfowiskach występują rosiczki, borówki bagienne, modrzewnice zwyczajne, bagna zwyczajne, turzyce bagienne i żurawiny błotne.
Spośród ssaków spotyka się na terenie parku m.in. bobry europejskie, wydry europejskie, jelenie, daniele, borsuki, jenoty, kuny, dziki, zające, kuropatwy, bażanty, a z ptaków m.in.: bociany, bielik i żurawie. Ten ostatni występuje niekiedy w wielkich stadach. Spośród gadów i płazów występują: jaszczurki, zaskrońce, padalce, żmije. Rzeki i jeziora obfitują w różne gatunki ryb i są dużą atrakcją dla wędkarzy.
Z gatunków chronionych do najciekawszych należą: bocian czarny, żuraw, czaple, łabędzie, rybołowy, bieliki, puchacze, bąki, bardzo rzadkie cietrzewie, a ze ssaków: rzadko łosie, powszechnie wydry, bobry.
Formy ochrony przyrody
Na terenie Krajeńskiego Parku Krajobrazowego zarejestrowano 96 pomników przyrody, w skład, których wchodzą 993 obiekty. Głównie należą do nich drzewa oraz głazy narzutowe. Ponadto istnieje 75 obiektów uznanych jako użytki ekologiczne.
Rezerwaty przyrody na terenie parku
* Buczyna
* Gaj Krajeński
* Jezioro Wieleckie
* Dęby Krajeńskie
* Lutowo
* Torfowisko Messy
Walory historyczne
Największe miasta w rejonie parku krajobrazowego: Kamień Krajeński, Więcbork, Mrocza oraz Sępólno Krajeńskie otrzymały prawa miejskie w XIV wieku. Większość zabytków pochodzi jednak z późniejszych okresów. Najwięcej można ich znaleźć w gminie Więcbork. Są to m.in.:
* 2 zabytkowe kościoły i dwie kaplice (XVIII-XIX w.) w Więcborku,
* 3 kościoły (XVII-XVIII w.),
* ruiny dworów w Czarmuniu i Runowie,
* dwór z początku XX w. w Karolewie,
* pałac myśliwski Prezydenta Ignacego Mościckiego w Runowo-Młynie,
* pałac z 1850 r. w Sypniewie,
* pałac z 1853 r. oraz park krajobrazowy z połowy XIX w. w Suchorączku,
* organistówka z przełomu XVII wieku w Runowie.
