Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą – park krajobrazowy, w Polsce na terenie województwa śląskiego, w dolinie górnego biegu rzeki Liswarty, na terenie Lasów Lublinieckich. Utworzony w grudniu 1998 roku.
Powierzchnia parku wynosi 50 746 ha (park 38 701 ha i otulina - 12 045 ha). Powierzchnia leśna wynosi 29 744 ha, co stanowi ok. 60 proc. parku. 30 proc. stanowią użytki rolne, 10 proc. stawy i cieki wodne, a 2 proc. powierzchni stanowią tereny zabudowane.
Celem ochrony jest przede wszystkim zachowanie kompleksów leśnych oraz łąk śródleśnych wraz z szata roślinną, a szczególnie roślinami chronionymi i rzadkimi zbiorowiskami roślinnymi[1]. Podejmowane są szczególnie działania na rzecz poprawienia stosunków wodnych na terenach leśnych i terenach podmokłych.
Na terenie parku znajdują się liczne stawy hodowlane, stanowiące istotny składnik krajobrazu. Często spotykane są tu torfowiska oraz tereny źródliskowe. Poza krajobrazem stawów rybnych występują tu też krajobrazy: z dominacją siedlisk lasów mieszanych świeżych; lasów iglastych borów i lasów mieszanych zdominowanych przez monokultury sosnowe oraz krajobraz dolin rzecznych z fragmentami łęgów wierzbowo-topolowych i torfowisk[2].
Położenie geograficzne
Park znajduje się na terenie trzech powiatów:
- częstochowskiego
- w obrębie gmin Blachownia, Konopiska, Starcza
- kłobuckiego
- w obrębie gmin Panki, Przystajń, Wręczyca Wielka
- lublinieckiego
- w obrębie gmin Boronów, Ciasna, Herby, Kochanowice, Koszęcin, Woźniki.
Cały park leży na terenie Wyżyny Woźnicko Wieluńskiej, wchodzącej w skład Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Przeważająca część parku znajduje się na terenie Obniżenia Liswarty-Prosny, fragmenty w części południowo-zachodnim leżą na terenie Progu Woźnickiego, zaś w części północno-wschodniej park leży w obszarze Progu Herbskiego.
Park położony jest na terenie czterech nadleśnictw: Herby, Lubliniec, Koszęcin i Kłobuck.
Mapa Parku Krajobrazowego "Lasy nad Górną Liswartą"
Historia Parku
Pierwsze robocze wytyczenie granic parku na obszarze dorzecza górnej Liswarty dokonane zostało przez Janusza Hereźniaka i Izabellę Maszczyńską w latach 1982 - 1983. Jednakże ze względu na to, że w roku 1994 weszła w życie ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, dopiero w 1996 roku przygotowana została dokumentacja projektowa Parku Krajobrazowego "Lasy nad Górną Liswartą"[4] .
Siedziba parku wpierw znajdowała się w miejscowości Herby, a następnie przeniesiona została do sąsiedniej Kaliny.
Rezerwaty przyrody
Na terenie parku znajdują się cztery istniejące oraz trzy projektowane rezerwaty przyrody.
| Typ rezerwatu | Powierzchnia | Położenie | Data utworzenia | |
|---|---|---|---|---|
| Cisy nad Liswartą | leśno-florystyczny | 23,82 ha | leśnictwo Łebki | 17 maja 1957 |
| Cisy w Łebkach | leśno-florystyczny | 21,17 ha | leśnictwo Łebki | 17 maja 1957 |
| Łęg nad Młynówką | leśny | 90 ha | gmina Ciasna leśnictwo Ponoszów |
2006 |
| Rajchowa Góra | leśno-florystyczny | 8,2 ha | leśnictwo Dębowa Góra W pobliżu Szklanej Huty |
14 września 1959 |
Istniejące na terenie parku rezerwaty przyrody mają charakter leśno-florystyczny. W rezerwatach Cisy nad Liswartą oraz Cisy w Łebkach w drzewostanie dominuje olsza czarna zajmując ok. 60 proc. całego drzewostanu z domieszką sosny zwyczajnej, świerka pospolitego oraz brzozy. W obu przypadkach celem ochrony jest zachowanie naturalnych stanowisk cisa pospolitego. W obu rezerwatach zasoby florystyczne oszacowano na prawie 200 gatunków roślinnych w każdym.
Łęg nad Młynówką to rezerwat przyrody położony na obszarze leśnictwa Panoszów. Powierzchnia rezerwatu to ok. 90 ha. Celem ochrony jest zachowanie podgórskiego łęgu jesionowego Carici remotae-Fraxinetum z udziałem gatunku charakterystycznego turzycy rzadkokłosej. Występuje tu 7 gatunków roślin chronionych: barwinek pospolity, bluszcz pospolity, grążel żółty, kukułka plamista, kukułka Fuchsa, listera jajowata oraz wawrzynek wilczełyko. Z roślin górskich stwierdzono tu następujące gatunki: bez koralowy, kozłek bzowy, liczydło górskie, starzec kędzierzawy, trybula lśniąca, trzcinnik owłosiony, wiechlina odległokłosa. W części obszaru, gdzie odpływ wód jest słaby znajduje się ols porzeczkowy Ribeso nigri-Alnetum.
W rezerwacie Rajchowa Góra dominującymi gatunkami w drzewostanie są sosna zwyczajna i buk zwyczajny stanowiące odpowiednio ok. 50 proc. i 30 proc. masy drzewostanu. Na obszarze tego rezerwatu szacuje się występowanie ok. 100 gatunków roślin naczyniowych. Celem ochrony jest wielogatunkowy las mieszany, pochodzenia naturalnego.
Projektowane rezerwaty przyrody
| Nazwa | Typ | Powierzchnia | Położenie |
|---|---|---|---|
| Kochanowicki Grąd | leśny | ok. 20 ha | leśnictwo Kochanowice |
| Łęgi i grądy koło Zump (Dębowy Łęg Podgórski w Zumpach) | leśny | ok. 65 ha | leśnictwo Boronów przy miejscowości Zumpy |
| Rozlewiska bobrowe pod Górą Wilczarnia | leśny-faunistyczny | ok. 50 ha | leśnictwo Kamienica na wschód od Boronowa |
Kochanowicki Grąd jest projektowanym rezerwatem przyrody, położonym na obszarze leśnictwa Kochanowice. Proponowana powierzchnia rezerwatu to ok. 20 ha. Celem ochrony ma być ponad stuletni starodrzew dębowy składający się z pomnikowych dębów szypułkowych. Z gatunków pod ochroną ścisłą występują tu: kruszczyk szerokolistny, goryczka wąskolistna, wawrzynek wilczełyko, widłak jałowcowaty. Pod ochroną częściową znajdują się: kruszyna pospolita, kalina koralowa, czosnek niedźwiedzi, przylaszczka pospolita i kopytnik pospolity. Poza tym występują tu z gatunków rzadkich: przetacznik górski, starzec Fuchsa, starzec kędzierzawy.
Zespoły przyrodniczo krajobrazowe
- Rozlewisko Górnej Stradomki - występują tu z gatunków roślin ściśle chronionych: kukułka plamista, widłaczek torfowy, widłak jałowcowaty oraz mieczyk dachówkowaty, a do częściowo chronionych należą: centuria pospolita, grążel żółty oraz bagno zwyczajne.
- Dolina Młynówki – projektowany.
Użytki ekologiczne
Na terenie parku krajobrazowego występują trzy użytki ekologiczne: Bagno w Jeziorze niedaleko miejscowości Jezioro, Jeziorko w pobliżu miejscowości Korzonek oraz Bagienko w Pietrzakach w miejscowości Pietrzaki.
| Nazwa użytku | Powierzchnia | Położenie | Rok utworzenia |
|---|---|---|---|
| Jeziorko | 2,50 ha | leśnictwo Hutki w pobliżu Leśniaków |
1996 |
| Bagno w Jeziorze | 6,53 ha | leśnictwo Jezioro | 1996 |
| Bagienko w Pietrzakach | 0,94 ha | leśnictwo Trzepizury w pobliżu miejscowości Pietrzaki |
2002 |
Jeziorko położone jest w obrębie leśnictwa Hutki. Jest to wyrobisko potorfowe otoczone częściowo borem bagiennym Vaccinio uliginosi-Pinetum. Na obszarze torfowiska występuje wełnianka wąskolistna.
Bagno w Jeziorze znajduje się w obrębie nadleśnictwa Herby. Jest to śródleśne jezioro oligotroficzne. Na jego terenie występuje m.in. brzoza czarna.
Bagienko w Pietrzakach znajduje się w obrębie leśnictwa Trzepizury. Na terenie tego użytku występuje wierzba szara, wierzba uszata, kruszyna pospolita, bagno zwyczajne, borówka bagienna, wełnianka pochwowata, żurawina błotna, trzęślica modra a także kilka gatunków turzycy: dziubkowata, siwa, gwiazdkowata oraz zaostrzona. Turzyce zarastają głównie najniżej położone obszary, towarzyszą im takie gatunki jak: sit rozpierzchły, wąkrota zwyczajna, siedmiopalecznik błotny oraz tojeść bukietowa. Bagno to okresowo wysycha i zarasta. Otoczone jest ono sosnowym borem bagiennym.
Proponowane użytki ekologiczne
| Nazwa | Powierzchnia | Położenie |
|---|---|---|
| Lubocki Łęg | leśnictwo Lubockie | |
| Kierzkowskie Bagna | 90 ha (razem z proponowanym użytkiem Stawy i bagna Piłka) |
leśnictwo Chwostek w pobliżu miejscowości Kierzki |
| Stawy i bagna Piłka | 90 ha (razem z proponowanym użytkiem Kierzkowskie Bagna) |
leśnictwo Chwostek w pobliżu miejscowości Kierzki |
| Stawy i bagniska Brzoza | 70 ha | leśnictwo Lubockie |
| Łąki z mieczykiem koło Zump | 5 ha | leśnictwo Boronów w pobliżu miejscowości Zumpy |
| Wrzosowiska w Aleksandrii – Pohulance | 1 ha | Aleksandria |
| Podmokłe łąki w Aleksandrii | 5 ha | leśnictwo Trzepizury Aleksandria |
| Staw Chmielok | 5 ha | nadleśnictwo Lubliniec w pobliżu miejscowości Zborowskie |
| Stawy i bagna Hadra | 170 ha | pomiędzy Boronowem a Hadrą |
| Wyrobiska koło Cieszowej | 40 ha | leśnictwo Cieszowa |
Lubocki Łęg wcześniej był projektowanym rezerwatem przyrody, położonym na obszarze leśnictwa Lubockie. Proponowana powierzchnia rezerwatu miała wynosić ok. 40 ha. Celem ochrony miał być fragment podgórskiego łęgu jesionowego. Ze względu na osuszenie stawów i terenów podmokłych obecnie trwają starania o renaturalizację tego terenu. Chronione prawnie rośliny na tym obszarze to: goryczka wąskolistna, kukułka szerokolistna, kruszczyk błotny, liczydło górskie, listera jajowata, mieczyk dachówkowaty, podkolan biały. Utworzenie rezerwatu na tym obszarze zaproponowane zostało przez Janusza Hereźniaka w roku 1993, natomiast w roku 2004 zaproponowano utworzenie użytku ekologicznego na części tego obszaru pod nazwą Trzęślicowa łąka w Lubockiem.
Pomniki przyrody
Na terenie parku znajdują się 54 zarejestrowane pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej. W większości przypadków są to pojedyncze drzewa oraz grupy czy aleje drzew. Ochronie podlegają też pojedyncze stanowiska cennych gatunków roślin oraz głaz narzutowy.
Stanowiska roślin
- Stanowisko różanecznika katawbijskiego na terenie gminy Kochanowice, w Nadleśnictwie Herby.
- Stanowisko ciemiężycy zielonej w nadleśnictwie Koszęcin.
- Stanowisko liczydła górskiego w gminie Boronów w nadleśnictwie Koszecin.
Pojedyncze drzewa
Pomnik przyrody | Położenie | Obwód pnia | Wysokość | Wiek |
|---|---|---|---|---|
| Buk pospolity | leśnictwo Boronów | 359 cm | 25 m | 350 lat |
| Buk pospolity | leśnictwo Boronów | 312 cm | 24 m | 300 lat |
| Buk pospolity | leśnictwo Dębowa Góra | 420 cm | 25 m | 400 lat |
| Buk pospolity | leśnictwo Dębowa Góra | 450 cm | 26 m | 400 lat |
| Buk pospolity | leśnictwo Dębowa Góra | 475 cm | 23 m | 400 lat |
| Buk pospolity | leśnictwo Boronów | 300 cm | 22 m | 300 lat |
| Buk pospolity | leśnictwo Boronów | 420 cm | 23 m | 400 lat |
| Buk pospolity | leśnictwo Boronów | 300 cm | 24 m | 300 lat |
| Buk pospolity | leśnictwo Lipowiec | 430 cm | 25 m | 400 lat |
| Buk pospolity | leśnictwo Lipowiec | 450 cm | ||
| Buk pospolity | leśnictwo Kamienica | 362 cm | 23 m | 350 lat |
| Cis pospolity | leśnictwo Dębowa Góra | 44 cm | 5 m | 60 lat |
| Dąb bezszypułkowy | Dębowa Góra | 247 cm | 22 m | 300 lat |
| Dąb bezszypułkowy | Szklana Huta leśnictwo Dębowa Góra |
364 cm | 23 m | 250 lat |
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Kochanowice | 308 cm, 320 cm | ||
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Ciasna | |||
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Lubockie | 577 cm | ||
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Lubockie | 438 cm | ||
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Lubockie | 376 cm | ||
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Lubockie | 319 cm | ||
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Lisów | 355 cm | ||
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Kochanowice | 342 cm | ||
| Dąb szypułkowy | Kochanowice | 383 cm | ||
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Kochanowice | 482 cm | ||
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Kochanowice | dwa pnie 420 + 290 cm |
||
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Herby | 450 cm | ||
| Dąb szypułkowy | Boronów | 475 cm | ||
| Dąb szypułkowy | Boronów | 555 cm | ||
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Dębowa Góra | 496 cm | 28 m | 300 lat |
| Jesion wyniosły | leśnictwo Ponoszów | 332 cm | ||
| Jodła pospolita | leśnictwo Boronów | 235 cm | 21 m | 200 lat |
| Klon jawor | Leśnictwo Herby | 325 cm | ||
| Lipa drobnolistna | leśnictwo Łebki | 346 cm | ||
| Lipa drobnolistna | leśnictwo Lubockie | 322 cm | ||
| Lipa drobnolistna | leśnictwo Lubockie | 362 cm | ||
| Lipa drobnolistna | leśnictwo Herby | 334 cm | ||
| Lipa drobnolistna | leśnictwo Herby | 360 cm | 180 lat | |
| Lipa drobnolistna | Aleksandria | 388 cm | ||
| Lipa drobnolistna | Boronów | 750 cm | ||
| Lipa drobnolistna | Nadleśnictwo Koszęcin | 390 cm | 24 m | 400 lat |
| Lipa szerokolistna | leśnictwo Boronów | 324 cm | 24 m | 200 lat |
| Lipa szerokolistna | Boronów | 485 cm | ||
| Sosna pospolita | leśnictwo Łebki | 193 cm | ||
| Sosna pospolita | leśnictwo Boronów | 342 cm | 27 m | 250 lat |
| Sosna pospolita | leśnictwo Dębowa Góra | 194 cm | 27 m | 180 lat |
| Wiąz szypułkowy | leśnictwo Ponoszów | 324 cm |
Grupy drzew
| Pomnik przyrody | Położenie | Obwody pni |
|---|---|---|
| Grab zwyczajny | leśnictwo Łebki | 50 cm, 218 cm, 253 cm |
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Kochanowice | 292 - 447 cm 3 drzewa |
| Dąb szypułkowy | leśnictwo Kochanowice | 308 cm, 320 cm |
| Dąb szypułkowy | Boronów | 410 cm, 430 cm |
| Klon jawor | Olszyna | 202 cm, 384 cm |
Przyroda nieożywiona
- głaz narzutowy w Olszynie o wysokości 180 cm i obwodzie 510 cm.
Korytarze ekologiczne
Na terenie parku wyznaczono dwa korytarze ekologiczne łączące go z zewnętrznym układem przyrodniczym:
- korytarz dolinowy rzeki Liswarty,
- korytarz dolinowo-leśny Potoku Jeżowskiego („południowo-zachodni”)
Obszar parku krajobrazowego stanowi przejście kompleksami leśnymi pomiędzy Borami Stobrawskimi a Jurą Krakowsko–Częstochowskiej.
Flora
Oznaczenia w tekście: 
- gatunek pod ochroną całkowitą, poddany ochronie czynnej.
|
|
Mchy
- Sphagnum girgensohnii
- torfowiec błotny
Fauna
Ssaki
Na terenie parku występuje 46 gatunków ssaków, m.in.:
- dzik
- sarna
- jeleń europejski
- bóbr europejski
- wydra
- nietoperze
- ryjówka aksamitna
Ptaki
Na terenie parku występuje 155 gatunków ptaków lęgowych. Wśród nich wyróżnia się:
- błotniak stawowy
- bocian czarny
- brodziec krwawodzioby
- derkacz
- kormoran czarny
- łabędź niemy
- orlik krzykliwy
- rybołów
- zimorodek
- żuraw
Płazy i gady
Na obszarze parku występuje 7 gatunków gadów i 12 płazów, m.in.:
- rzekotka drzewna
- grzebiuszka ziemna
- traszka grzebieniasta
- traszka zwyczajna
- żmija zygzakowata
- padalec zwyczajny
- jaszczurka zwinka
- jaszczurka żyworodna
Ryby
Na terenie parku występuje 39 gatunków ryb.
Skorupiaki
- rak szlachetny
Środowisko kulturowe
Na terenie parku znajduje się szereg obiektów, posiadających walory środowiska kulturowego, które zaleca się chronić. Są to m.in.historyczne układy przestrzenne w miejscowościach Boronów, Kochanowice, Lisów, Mochała i Olszyna, czy zespoły pofolwarczne.
Obiekty kulturowe podlegające ochronie na terenie parku
- Kościół NMP Królowej Różańca świętego w Boronowie z 1611 roku (Zespół kościoła parafialnego)
- Kościół św. Wawrzyńca w Kochanowicach
- Zespoły parkowo-pałacowe i pofolwarczne
- Zespół pałacowy w Kochanowicach
- Zespół pofolwarczny w Boronowie
- Zespół pofolwarczny w Braszczoku (pozostałości)
- Zespół pofolwarczny w Hadrze
- Zespół pofolwarczny Dionisienhof
- Zespół pofolwarczny Glashutte
- Zespół pofolwarczny Mittelvorwerk
- Zespół pofolwarczny w Cieszowej
- Zespół pofolwarczny w Aleksandrii
- Zespół dawnej zabudowy dworskiej w Kochanowicach
- Teren na północ od Zumpów, w którym wys?epują pozostałości po dawnej kopalni rud żelaza.
- Historyczne drogi
- Droga łącząca Lipowiec z Cielcem
- Droga łącząca Nowy Dwór z Molną
- Tzw. droga Napoleońska łącząca Lubliniec z Częstochową
- Obszary obserwacji archeologicznej:
- Bogdala, Boronów,Chwostek, Hadra, Hucisko, Kierzki, Łebki, Mochała, Molna-Zapiece, Pawełki, Piaski, Szklana Huta, Szklarnia, Tanina,
- Cmentarzysko kultury łużyckiej w Pawełkach
- Cmentarze
- Cmentarz ewangelicki w Molnej
- Cmentarz katolicki w Cieszowej
- Cmentarz żydowski w Cieszowej
- Place, układy przestrzenne
- Układ przestrzenny głównego placu w Lisowie
- Zorganizowana zabudowa z lat 30. i 40. XX w. w Molnej
- Układ przestrzenny w centrum miejscowości Zborowskie
- Plac wiejski w Olszynie wraz ze znajdującymi się przy nim obiektami
- Pozostałości po dawnej fabryce w Mochale
- Fortyfikacje polowe z okresu II wojny światowej w Herbach.
- Leśniczówka Lubockie
- Młyn wodny w Klucznie
Na terenie parku znajduje się 112 obiektów zabytkowych, 6 zabytkowych parków, 10 zabytkowych cmentarzy oraz 123 stanowisk archeologicznych.
Turystyka
Przez obszar parku przebiegają się szlaki turystyczne:
- Szlak Józefa Lompy
- Szlak pomników przyrody
- Szlak rezerwatów przyrody
- Szlak Powstań Śląskich
Ścieżki przyrodniczo-dydaktyczne
- Na Brzozę
- Kierzkowskie Bagna
- Cisy nad Liswartą
- Zborowskie