Bontebok (Damaliscus pygargus) – gatunek ssaka parzystokopytnego z rodziny krętorogich. Najmniejsza antylopa w podrodzinie Alcelaphinae. Wcześniej był klasyfikowany pod nazwą Damaliscus dorcas. Do bonteboków zaliczane są dwa wyraźnie różniące się od siebie podgatunki - bontebok właściwy i blesbok, obydwa uważane za jedne z najrzadszych antylop.

Występowanie i biotop

Obecny zasięg występowania gatunku obejmuje południową Afrykę. Blesbok zasiedla tereny wschodniej i środkowej części Afryki Południowej, a bontebok właściwy równiny Highveldu i równinne tereny wzdłuż południowych wybrzeży Republiki Południowej Afryki. Bontebok zasiedla wyłącznie formacje roślinne zwane fynbosem. a siedliskiem blesboka są otwarte tereny trawiaste, sawanny. Naturalne zasięgi występowania obydwu podgatunków w przeszłości nie nakładały się. Obydwie populacje oddzielone były szerokim pasem Wielkiego Karru. Dopiero na skutek introdukcji bontebok i blesbok pojawiły się na tych samych obszarach.

Charakterystyka ogólna

Wygląd

Długość ciała waha się w przedziale 140-160 cm. Ubarwienie czerwonobrązowe, brunatne lub prawie czarne, z białym lustrem i białymi fragmentami na przedniej części głowy i kończynach. Ogon o długości 30-45 cm.

Dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony. Samce są większe i cięższe od samic. Masa ciała samców wynosi 65-80 kg, a samic 55-70 kg. Bontebok jest nieco lżejszy od blesboka. U przedstawicieli obydwu płci występują rogi o długości do 50 cm. Rogi są osadzone blisko siebie i mają poprzeczne zgrubienia.

Tryb życia

Pasący się bontebok

Bonteboki i blesboki są zwierzętami socjalnymi, tworzącymi stada złożone z ok. 10 osobników, a w przypadku blesboka - do 25 osobników. Stado prowadzone jest przez dominującego samca.

Dawniej odbywały długie wędrówki pokarmowe formując duże grupy luźno połączonych stad. Obecnie ze względu na znaczne przetrzebienie stad i utratę dostępnych siedlisk ich wędrówki są ograniczone. Żerują w ciągu dnia. Największą aktywność wykazują rano i po południu. Są zwierzętami roślinożernymi - jedzą trawę i zioła. Potrafią wytrzymać kilka dni bez dostępu do wody. Żyją do 17 lat. W niewoli zanotowano jeden przypadek samicy w wieku 23 lat.

Młody bontebok

Dojrzałe samce wykazują zachowania terytorialne. Zajmowane przez nie terytoria mogą mieć od 4 do 28 ha. Samce znakują terytoria poprzez defekację i demonstrują postawy agresywne wobec innych samców. Między samcami dochodzi do konfrontacji. W znakowaniu terenu biorą również udział samice, które razem z samcami używają wydzieliny zapachowej gruczołów przedoczodołowych.

Rozród

Samice dojrzewają płciowo pod koniec drugiego roku życia. Po 8-miesięcznej ciąży samica rodzi zwykle jedno młode. Okres porodów u Damaliscus pygargus rozpoczyna się w sierpniu, a kończy w połowie grudnia. Młode rodzą się w wysokiej trawie i po około dwóch godzinach od porodu mogą się samodzielnie poruszać. Nowo narodzone samce pozostają z matką przez ok. 4 miesiące, a młode samice - do czasu kiedy ich matka urodzi po raz kolejny.

Na terenach, gdzie zostały introdukowane obydwa gatunki stwierdzono ich zdolność do swobodnego krzyżowania.

Podgatunki 

Wyróżniono dwa podgatunki benteboka:

• Damaliscus pygargus pygargus - bontebok właściwy – status zagrożenia NT (podwyższonego ryzyka)
• Damaliscus pygargus phillipsi - blesbok – status zagrożenia LC (najmniejszej troski)

Znaczenie

Do czasu wyniszczenia dzikiej populacji bonteboki były obiektem polowań safari. Zabijano je dla mięsa i skór.

Zagrożenia i ochrona 

Damaliscus pygargus phillipsi, Ogród zoologiczny w Pradze

Obydwa podgatunki bonteboka zostały niemal doszczętnie wyniszczone pod koniec XIX w. W Suazi i Lesotho wyginęły całkowicie przed 1900 (później zostały tam reintrodukowane). Około roku 1930 na wolności pozostało 17 osobników.

W 1931 r. w Bontebok National Park umieszczono 17 z ostatnich 20 znanych osobników żyjących na wolności. W 1960 r. park wraz ze zwierzętami został przeniesiony do dystryktu Swellendam. W 1992 w Afryce Południowej było 2000 bonteboków. Obecnie występują wyłącznie na obszarach chronionych (parki narodowe i rezerwaty). Zostały introdukowane poza zasięgiem pierwotnego występowania - w Namibii, Botswanie i Zimbabwe. W wyniku działań ochronnych ich liczebność znacznie się zwiększyła i obecna populacja jest uważana za stabilną. W sezonie łowieckim 2003-2004 zanotowano 4330 szt. upolowanych blesboków^[9].

Do ich naturalnych wrogów należą większe drapieżniki - lew, lampart, gepard, hiena i likaon.

Podgatunek nominalny Damaliscus pygargus pygargus jest objęty konwencją waszyngtońską CITES (załącznik II).

W Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów Damaliscus pygargus został zaliczony do kategorii LC jako gatunek, ale jego podgatunki zaliczono do kategorii NT (D. p. pygargus) i LC (D. p. phillipsi).