Czapla siwa (Ardea cinerea) – gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny czaplowate (Ardeidae) czaplowatych, podrodziny czapli (Ardeinae). Zasiedla Europę, Azję i Afrykę. W Polsce średnio liczny ptak osiadły.

Morfologia

Wymiary: Długość ciała wynosi od 85^[3]-100 cm, rozpiętość skrzydeł 155-175 cm, a masa ciała 1-2,3 kg^[4]. Długość ogona to 16-18,5 cm^[4], dzioba 111-125 mm.
Wygląd zewnętrzny: Ubarwieniem czapla siwa przypomina żurawia, ale jest od niego mniejsza i ma inną sylwetkę. Nie występuje dymorfizm płciowy. Głowa biała, z czarnymi bokami ciemienia i ozdobnymi piórami na potylicy. Skrzydła, wierzch ciała i ogon szare. Końce skrzydeł zaokrąglone^[6]. Długa^[7] szyja biaława, z rzędami czarnymi kreskami układającymi się w pionowe linie. Dziób żółty. W sezonie lęgowym na grzbiecie jasne, wydłużone barkówki. Na nasadzie skrzydeł czarna plama, a po bokach ciała czarny pasek. Nogi długie^[8], żółtawo-brązowe. Młode osobniki mają ciemniejsze dziób i nogi, są całe bardziej szare i mają ciemny wierzch głowy^[4]. Sposób ułożenia szyi przez czaplę siwą może wydawać się nienaturalny. Może ona jednak bez trudu bardzo mocno wyginać szyję, dzięki specjalnej budowie kręgów szyjnych. W dwóch miejscach na szyi występuje także coś w rodzaju stawów^[6]. Czaple siwe mają jednak problemy z wyginaniem szyi na boki i nie byłaby w stanie sięgnąć dziobem do gruczołu kuprowego. Posiada ona pióra pudrowe, z których łuszczą się rogowe łuseczki i rozprowadzone po innych piórach chronią je przed wilgocią. Najwięcej piór pudrowych znajduje się na bokach ciała i na piersi, ponieważ czapla może tam łatwo sięgnąć zarówno dziobem, jak i łapami^[9].
Czaszka: Czaszka czapli siwej mierzy od 168-185 mm, dziób stanowi 66-67% długości czaszki^[5].
Pierzenie: Dorosłe pierzą się od czerwca do listopada, młode od września od lutego^[10].

Występowanie

Środowisko

Środowiskiem życia tego gatunku są płytkie wody przy jeziorach, rzekach i estuariach, trzcinowiska, namorzyny^[11] oraz pola ryżowe^[8]. Gniazduje zazwyczaj w pobliżu wód słodkich, na wybrzeżach pojawia się tylko zimą^[12].

Zasięg występowania

• Ardea cinerea cinerea - w Eurazji występuje wyspowo (oprócz Dalekiej Północy) od Wysp Brytyjskich przez Norwegię i Finlandię po Sachalin, Mandżurię oraz Indie i Cejlon, oraz wyspowo Afryka poza Saharą, a także Aldabra i Komory. Północne populacje wędrowne, zimują od Azji Południowej i do Afryki na południe od Sahary, wschodnie również nad Morzem Śródziemnym. Sporadycznie zalatuje na Grenlandię, Svalbard, Antyle i do Ameryki Południowej. Jako ptak towarzyski tworzy wtedy liczne grupy.

W Polsce ptaki na zachodzie kraju osiadłe, ich liczbę ocenia się na 9 000 - 10 000, a czaplińców na ok. 250. Częściej widywane są w pasie polskich jezior - Pojezierze Mazurskie, Pomorskie, Gnieźnieńskie, czyli na północy i zachodzie. Nie ma ich w górach. Największa kolonia tych czapli znajduje się koło Szczecina w rezerwacie Kurowskie Błota, gdzie przebywa ok. 950 par, przy czym liczebność ta co roku się zmienia na co wpływ ma wymiana gniazd, różna zasobność w pokarm i zmienna liczba osobników osiedlających się po powrocie z zimowisk. Podczas łagodnych zim więcej osobników pozostaje w kraju (podobnie jak inne populacje europejskie), nad dużymi, niezamarzającymi zbiornikami wodnymi. Przeloty w marcu-kwietniu i sierpniu-wrześniu.

• Ardea cinerea jouyi - Daleki Wschód i Azja Południowo-Wschodnia
• Ardea cinerea monicae - wybrzeże Mauretanii
• Ardea cinerea firasa - Madagaskar.

Pożywienie

Pożywienie bardzo urozmaicone, są to głównie ryby, poza tym drobne ssaki i małe ptaki^[13], żaby, ślimaki^[7], skorupiaki i węże^[8]. Potrafi także w locie łapać owady. Zimą na polach szuka myszy, szczury oraz dżdżownice^[11]. Dziennie czapla siwa zjada od 300 do 500 g pokarmu^[4]. Zjadane przez nią ryby mają długość 10-25 cm, ale gdy chce, potrafi złapać nawet półkilogramowego karpia. Nie potrafi go jednak połknąć^[3].

W trakcie polowania czapla siwa brodzi w wodzie majestatycznie i powoli, aby nie płoszyć ryb. Stoi także na jednej nodze, cierpliwie wypatrując ryb, a gdy jakaś wypłynie na mieliznę, szybkim wyrzutem dzioba chwyta ją i połyka^[7].

Wypluwki

Wypluwki czapli siwej są mocno sprasowane, mają długość 45-85 mm i szerokość 25-40 mm. Kształt zmienny. Zdobycz połyka w całości albo rozczłonkowaną na duże kawałki. Ryby stanowią podstawę pożywienia, ale zazwyczaj wypluwka zawiera tylko resztki ssaków, czasami ptaków. Składa się głównie z sierści i piór, czasami występują drobne fragmenty kości lub twarde części bezkręgowców. Wypluwki czapli siwej znajduje się pod czatowniami, czasami pod gniazdami^[14].

Tryb życia i zachowanie

Ptak dzienny^[4], ale najbardziej aktywna jest o świcie i o zmierzchu. Jest ostrożnym ptakiem. Zazwyczaj widywany pojedynczy osobnik albo kilka ustawionych w linii wzdłuż brzegu, gdy wypatrują zdobyczy. W trakcie polowania długo pozostaje w bezruchu, nawet kilka godzin^[8]. Lot jest ociężały i powolny, ale ptak ten potrafi nagle zwinnie zanurkować na gniazdo albo żerowisko^[11]. W trakcie lotu szyja wciągnięta, przybiera esowaty kształt^[3], skrzydła łukowato wygięte^[4]. Broniąca się czapla bardzo szybko i celnie atakuje oczy wroga^[3].

Głos

W locie odzywa się donośnym "frank", przy gnieździe skrzeczy i skomle^[8]. Młode w gnieździe kwiczą podobnie do prosiąt^[15].

Rozród

Okres godowy

Gniazdo: Gniazduje kolonijnie, gniazdo umieszczone jest na drzewie^[11], czasami, gdy brakuje odpowiednich drzew^[7], w trzcinowiskach. Kolonia lęgowa czapli to czapliniec^[4]. Największe polskie kolonie liczą po kilkaset gniazd, najmniejsze – kilka. Największy polski czapliniec znajduje się w rezerwacie Kurowskie Błota (k. Szczecina) i liczy 900-990 czynnych gniazd (co roku ta liczba się zmienia)^[16]. Gniazdo zbudowane jest z składają się z patyków i gałęzi, wyściółkę stanowią liście i trawa, budują je oba ptaki^[17]. Czaple siwe często zabierają materiał na gniazdo innym parom^[4]. Gniazdo może być wykorzystywane przez kilka lat^[6].

Okres lęgowy

Jaja: Jaja składane są w liczbie 1-6 (wyjątkowo do 10) w odstępach dwudniowych, czasami co 3-4 dni^[4]. Mają błękitną barwę^[7], wymiary 57-61x41-43 mm^[18].
Wysiadywanie: Wysiadują oboje rodzice, przez 26-26 dni, ale czasami trochę dłużej. Czaple siwe wyprowadzają jeden lęg w roku, przystępują do niego pod koniec marca^[4]. Czasami jednak wyprowadzają 2 lęgi^[8].
Pisklęta: Wykluwają się niedołężne, pokryte srebrzystym puchem. Karmione są rybkami^[7]. Pisklęta są ogrzewane nawet 3 tygodnie po wykluciu się, a późniejszym okresie rodzice często zaglądają do gniazda, aby pilnować młodych. Pisklęta zachęcają rodzica do nakarmienia, szarpiąc go za dziób. Pokarm zostaje zwrócony na dno gniazda^[4]. Oboje rodzice opiekują się młodymi. Pozostają one w gnieździe przez około 2 miesiące^[13]. Młode potrafią latać po 6-8 tygodniach, ale przez pewien czas wracają jeszcze do gniazda. Po całkowitym usamodzielnieniu rozpraszają się po całym kraju^[7]. Mogą się rozmnażać już po 2 latach^[4].
Najdłużej żyjąca czapla siwa, której wiek oznaczył człowiek miała 25 lat^[19].

Status, zagrożenia i ochrona

Czapla siwa klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)^[2]. W skali globalnej nie jest zagrożona. Dawniej, zwłaszcza w Europie była dotkliwie prześladowana. Obecnie nie zagrożona i szeroko rozprzestrzeniona^[8].

Ardea cinerea jest objęta ochroną gatunkową częściową, z wyłączeniem stawów rybackich uznanych za obręby hodowlane (gdzie może być zabijana bez specjalnych pozwoleń). Jednakże od wejścia w życie nowelizacji ustawy o ochronie przyrody (15 listopada 2008 r.) ten wyjątek jest sprzeczny ze zmienionym art. 52 tejże ustawy i w opinii prawników, może nie mieć dłużej zastosowania ^[20]. W niektórych miejscach w Polsce liczebność populacji spada przez niszczenie kolonii lęgowych^[4].

Śmiertelność piskląt bywa ogromna zwłaszcza wtedy, gdy ludzie lub drapieżne ptaki (np. bielik) niepokoją kolonie lęgowe. Pisklę wypadnięte z gniazda nie ma szans na przeżycie. W większości kolonii podłoże jest nie tylko oblepione kałem, ale także usłane resztkami piskląt zjedzonych przez drapieżniki. Wiele młodych czapli ginie w czasie zim, nieustannie krążąc wzdłuż rzek, szukając pokarmu^[3].

Tropy

Trop: Trop czapli siwej jest asymetryczny, od dużego do niezwykle dużego. Zwykle widoczne są wszystkie palce. Środkowy palec ma długość ponad 75 mm, często przekracza 80 mm. Tylny palec (kciuk) mierzy ponad 50 mm. Pojedynczy trop mierzy 130-170 mm, czasami więcej, szerokość 80-90 mm. Palce II i IV wyraźnie zwrócone w przód. Często pomiędzy palcami III i IV występuje mała, proksymalna błona. Śródstopie stosunkowo małe. Pazury małe i tępe^[21].
Ciąg tropów: Gdy czapla siwa chodzi, tropy układają się w lini prostej i wobec linii środkowej nie tworzą rozkroku. Długość kroku wynosi 500-600 mm, a gdy czapla porusza się bardzo szybko, może przekraczać 1000 mm (rzadko się to zdarza).