Czeczotka zwyczajna, czeczotka (Carduelis flammea syn. Acanthis flammea) – niewielki ptak wędrowny z rodziny łuszczaków.

Występowanie

Samica czeczotki, Ontario

Samiec czeczotki ma na piersiach i podgardlu czerwony nalot

Zamieszkuje pas na granicy tajgi i tundry Eurazji i Ameryki Północnej oraz góry Europy Środkowej. W latach nieurodzaju na północy (gdy na lęgowiskach brakuje nasion, którymi się żywią) dokonuje nalotów inwazyjnych na Europę. Stada zatrzymują się dopiero tam, gdzie znajdą dostatecznie dużo pokarmu by starczyło go na bezpieczne przezimowanie.
Europę zamieszkują 2 podgatunki czeczotek. Różnią się ubarwieniem, rozprzestrzenieniem i środowiskami w których żyją. Podgatunek Carduelis flammea flamea zasiedla północną część Starego Kontynentu i Ameryki Północnej w strefie tajgi. Stamtąd, zwłaszcza północne populacje, na zimę wędruje zwykle na południe (na niedalekie dystanse, tzn. na wybrzeża śródziemnomorskie i nad Morze Czarne), czasem w inwazyjnych ilościach - wtedy w zachodniej i środkowej Europie ptaki te są rzadko widywane. Wczesną wiosną opuszcza swe zimowiska by powrócić do terenów w pobliżu koła polarnego. Podgatunek Carduelis flammea cabaret początkowo zamieszkiwał Wielką Brytanię i Alpy. W ciągu ostatnich dziesięcioleci gwałtownie wzrasta jego liczebność - rozszerzyły się obszary lęgowe w zachodniej i środkowej Europie. W Wielkiej Brytanii i w wysokich Alpach stara się zajmować biotopy, które przypominają jego północną ojczyznę. Na obszarach niżej położonych nowe gniazdowiska ulokowane są w środowiskach typu parkowego, najczęściej w okolicy wód i w miejskich parkach. Zimą oba podgatunki koczują w podobnych miejscach, a szczególnie w brzezinach.

W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy w górach Tatrach, Karkonoszach, Górach Izerskich, lokalnie na Ziemi Kłodzkiej (80–100 par) oraz na wybrzeżu (40–50 par na Pomorzu Gdańskim w strefie występowania kosówki). Ponadto regularnie, dość licznie pojawia się na przelotach (od marca do kwietnia oraz od września do grudnia) i zimuje^[3]. Zimuje w Środkowej Europie. Tu również silnie rozprzestrzenił się C. f. cabaret. Co kilka lat (zwłaszcza w czasie nieurodzaju) w kraju obserwuje się masowy napływ ptaków z północy (Skandynawii i północnej Rosji) późną jesienią. Takie stada liczą wtedy ponad 1000 osobników.

Podział na gatunki jest jeszcze dyskutowany, niektórzy badacze włączają w ten gatunek również czeczotkę tundrową (Carduelis hornemanni).

Charakterystyka

Rozmiary

długość ciała 

ok. 13 cm

rozpiętość skrzydeł 

ok. 22–25 cm

Masa ciała

ok. 12 g

Wygląd zewnętrzny

Mały ptak o krągłej sylwetce. Grzbiet brązowoszary z ciemnym, podłużnym kreskowaniem. Spód białawy, po bokach z kreskowaniem podłużnym. Na podbródku czarna plama, na czole czerwona plama. Dziób jest krótki i żółty. Występuje dymorfizm płciowy. Samica ma kuper białawy, kreskowany i gliniastą pierś z kreskowaniem. Samiec ma kreskowany kuper i pierś różowe (w okresie godowym jest czerwona). Na skrzydle widać 2 wąskie, białe paski. Samica C. f. flammea natomiast nie ma różowego ubarwienia na gardzieli. Pojedyncze barwne pióra na wolu pojawiają się jednak u niektórych starych samic. Nominatywny podgatunek utrzymany jest przeważnie w szarej tonacji w porównaniu z podgatunkiem C. g. cabaret, którego upierzenie jest żywobrązowe. Różowa gardziel samców formy zachodnioeuropejskiej jest intensywniej ubarwiona niż u osobników formy północnej. Odróżnienie podgatunków u osobników młodocianych jest dość trudne. Te nie mają czerwieni ani plamy na podgardlu. Latem pomaga obserwacja stanowisk, które zajmują, bo gniazdują w zupełnie odmiennych środowiskach.

W Europie występuje podobnie ubarwiona i spokrewniona makolągwa, gdzie samiec nigdy jednak nie ma na podbródku czarnej plamy, ale ma białe akcenty na ogonie i nieco dłuższe skrzydła. Pod względem rozmiaru jest mniejszy od wróbla. To ptaki, ruchliwe, hałaśliwe i towarzyskie - tworzące stada i w nich migrujące oraz zimujące.

Środowisko

Część czeczotek pozostaje w Polsce na zimę

Lasotundra i skraj tajgi północnej Eurazji i Ameryki Północnej. W górach na górnej granicy piętra lasu i w piętrze kosodrzewiny. Nad morzem na wybrzeżu pojawia się w sztucznych nasadzeniach zarośli kosówki w pobliżu łąk i torfowisk. Licznymi stadami odwiedza rumowiska, ugory i zwłaszcza brzeziny. Najczęściej spotykany na nizinach, gdzie dochodzi do siedzib ludzkich - na przelotach wśród drzew, krzewów, pól, na miedzach i ugorach w suchych chwastach.

Pożywienie

Nasiona drzew, głównie liściastych, szczególnie lubi nasiona brzozy, ale również olchy i modrzewia oraz inne. W okresie lęgowym również małe owady, pająki i inne bezkręgowce. Pisklęta karmione są owadami i nasionami.

Nasiona zręcznie wybiera z walcowatych owocostanów ostrym, trójkątnym dziobem przybierając przy tym prawdziwie akrobatyczne pozy. Z cienkich gałązek umie zwisać grzbietem w dół. W czasie migracji zjada najchętniej nasiona. Żeruje na krzewach i drzewach, choć zimą zbierać może też nasiona z ziemi lub ze śniegu.

Okres lęgowy

Czeczotka żeruje najchętniej na nasionach brzóz

Gniazdo

Na niewysokich drzewach i krzewach, wśród gałęzi kosodrzewiny, ale na północy również blisko ziemi. Jest dobrze ukryte, zbudowane z korzonków, kłaczy, sierści, traw poprzetykanych puchem roślinnym i wełną. Wyścielone jest piórkami i włosiem. Przypomina gniazdo makolągwy w postaci koszyczka. Tworzy pary monogamiczne.

Jaja

Jeden lub dwa lęgi w roku, w maju i czerwcu. W zniesieniu 5 lub 6 niebieskawych jaj o rdzawym nakrapianiu.

Wysiadywanie i pisklęta

Jaja wysiadywane są przez okres 10–12 dni przez samicę, choć młode karmią już oboje rodzice. Zaraz po wykluciu gdy pisklęta są jeszcze bardzo małe samica ogrzewa je swoim ciałem i nie opuszcza gniazda. W pierwszych dniach samiec karmi więc partnerkę i potomstwo. Jeśli para postanawia wyprowadzić drugi lęg drugie gniazdo jest budowane nim pierwsze młode podrosną. Już wtedy samica zaczyna wysiadywać drugi lęg sezonu, a jej parter zajmuje się dalszym dokarmianiem piskląt w pierwszym gnieździe.

Pisklęta

Pisklęta opuszczają gniazdo po 11–14 dniach.

Ochrona

W Polsce objęta ścisłą ochroną gatunkową. W Polskiej Czerwonej Księdze uznany za gatunek wymagający szczególnej uwagi.