Dzięcioł zielony (Picus viridis) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzięciołowatych.

Występowanie

Zamieszkuje nieomal całą Europę oraz zachodnią Azję. Prawdopodobnie wywodzi się ze Starego Kontynentu. Od południowej Skandynawii i Wielkiej Brytanii po okolice Morza Śródziemnego i od północnego Iranu i Turkmenii do Kaukazu wyróżnia się 3 podgatunki. Poza tym gnieździ się od Uralu po Pacyfik. To ptak osiadły.

W Polsce rozpowszechniony, ale nieliczny ptak lęgowy; lokalnie bywa średnio liczny. Spotkać go można w całym kraju prócz wysokich gór. Po ostrych zimach liczebność populacji może spaść dość znacznie.

Charakterystyka

Prawe skrzydło samca dzięcioła zielonego

Wygląd zewnętrzny

Duży dzięcioł o mocnej sylwetce, wielkości gołębia. Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy - płcie odróżnia się po barwie "wąsów", których pióra wokół kącików dzioba u samca są czerwone ciemno obwiedzione. Te różnice są już widoczne u wylatującego z gniazda potomstwa. Wierzch głowy, potylica oraz zajady czerwone, natomiast wokół oka czarna plama. Samica ma czarne zajady i mniejszą czerwoną czapeczkę. Wierzch ciała jasnozielony, brzuch i ogon szarozielony, kuper żółty. Od tych barw upierzenia wzięła się jego nazwa gatunkowa. Na lotkach i sterówkach barwa brunatna. Długi ruchomy język zaopatrzony jest w przedniej części w zadziorki. Jego wielkość powoduje rozrost aparatu gnykowego, który swymi rogami zachodzi i zawija się wokół mózgoczaszki i przez nozdrza ciągnie się do górnej nasady szczęk. Okolice oczu są czarne, a tęczówki niebieskie. Dziób i nogi ciemnoszare. Osobniki młodociane mniej kontrastowe, pokryte kreskowaniem i od spodu ciemniejszymi pręgami. Zajady mniejsze niż u samicy. U obu płci z iberyjskiego podgatunku P. viridis sharpei brak czarnej plamy wokół oka.
Jest mniejszy od wrony, ale większy od dzięcioła zielonosiwego. Wśród polskich dzięciołów jest mniejszy tylko od dzięcioła czarnego.

Rozmiary

dł. ciała

ok. 32 cm

rozpiętość skrzydeł

ok. 51 cm

Masa ciała

ok. 180 g

Głos

Głos godowy to głośne, podobne do śmiechu (opadający chichot), melodyjne pogwizdywanie "kluji-kluji-kluji". Tony są równej wysokości, nieznacznie przyspieszają, ale nie słabną na końcu. Głos ten wydawany jest na lęgowisku głównie o świcie (rzadziej w pozostałych porach dnia). Samica odzywa się nieco łagodniej. W locie przeraźliwe "kykykyk". Rzadko bębni, serią krótką (ok. 1,5 sekundy), słabą i nierówną.

Zachowanie

Ptak osiadły. Często przebywa na ziemi. Lata nisko i szybko; lot falisty w którym widać jego żółty kuper.

Środowisko

Dzięcioł zielony to typowy europejski ptak leśny. Pierwotnie był związany z lasami łęgowymi. Obecnie zamieszkuje skraje świetlistych lasów liściastych i mieszanych, a także mniejsze zadrzewienia śródpolne, stare parki, sady i aleje, zwykle w pobliżu łąk na których żeruje, również szpalery drzew wśród pól. W górach znaleźć go można w lesie iglastym. Preferuje doliny rzeczne. Spotykany często w zadrzewieniach wiejskich, a niekiedy nawet w parkach miejskich, więc obecność człowieka mu nie przeszkadza. Unika zwartych kompleksów leśnych, gdzie nie ma odpowiednich miejsc do założenia dziupli i właściwej ilości pokarmu. Wśród dzięciołów jest to gatunek najczęściej żerujący na ziemi.

Pożywienie

Dzięcioły zielone nie są płochliwe i zimą odwiedzają czasem karmniki, Niemcy

Dzięcioł zielony żywi się zbieranymi na ziemi owadami, głównie różnymi gatunkami mrówek i ich larwami. Zimą rozkopuje mrowiska nawet do 1 m głębokości. Wiosną i latem zbiera mrówki także z pni drzew. Ma bardzo długi kleisty język z haczykami – wyciągnięty sięga nawet na 10 cm poza koniec dzioba (podobnie jak u dzięcioła zielonosiwego), jest od tego dzioba czterokrotnie dłuższy^[4]. Język w spoczynku jest owinięty wokół czaszki i dochodzi aż do jamy nosowej. Na końcu jest spłaszczony i pozbawiony zadziorów (charakterystycznych dla dzięciołów szukających pokarmu pod korą drzew), za to pokryty warstwą lepkiej śliny, do której przyklejają się ofiary. Służy do penetrowania korytarzy mrówek, głownie czerwonych. Podobną dietę preferuje też blisko spokrewniony krętogłów. Rzadziej pożywia się innymi bezkręgowcami np. chrząszczami, świerszczami, gąsienicami, a wyjątkowo mięsistymi owocami i nasionami.

Lęgi 

Młody dzięcioł zielony

Wyprowadza jeden lęg w roku, w końcu kwietnia lub na początku maja. Pary są monogamiczne.

Gniazdo

Dziupla wykuta w miękkim drzewie, zwykle liściastym (olcha, osika, wierzba). Zazwyczaj umieszczona w połowie wysokości drzewa. Otwór wlotowy ma średnicę ok. 6,5 cm lub jest owalny, o szerokości 5 cm i wysokości 7,5 cm. Dziupla jest głęboka na 40–45 cm, a jej wykuwanie zajmuje parze dzięciołów 2 do 4 tygodni^[5]. Dzięcioł zielony korzysta także ze skrzynek lęgowych. Nie ma tak jak dzięcioł czarny dużego pędu do wykuwania nowych dziupli dlatego też z jednej dziupli może korzystać przez kilka lat.

Jaja

W zniesieniu 5 do 7 białych jaj o średnich wymiarach 23 x 31 mm. Niekiedy liczba jaj może dochodzić do 9, a nawet 11. Świeżo po zniesieniu są białe i bardzo błyszczące. W trakcie wysiadywania próchno powoli farbuje jaja, toteż stają się coraz bardziej brązowe.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres około 19–20 dniach przez obydwoje rodziców.

Pisklęta

Początkowo nagimi pisklętami, gniazdownikami, opiekują się oboje rodzice. Mają słabo rozwinięty układ termoregulacji organizmu i rodzice muszą stale je ogrzewać przez pierwsze 7 dni. Rosną jednak szybko, a po miesiącu są już lotne. Wystarczy puknąć w pień by odezwały się z dziupli. Opuszczają one gniazdo po około 21 dniach, są jeszcze potem dokarmiane przez rodziców w ciągu 4–6 tygodni. Szybko stają się jednak samodzielne.

Status i ochrona

Samiec dzięcioła zielonego

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej.