Szukaj zwierząt alfabetycznie: a| b| c| d| e| f| g| h| i| j| k| l| m| n| o| p| q| r| s| t| u| v| w| x| y| z|
Charakterystyka Dzierzba rudogłowa

Dzierzba rudogłowa, rudogłówka (Lanius senator) – mały ptak wędrowny z rodziny dzierzbowatych.

Występowanie

Zamieszkuje w zależności od podgatunku:

  • Lanius senator senator – Europa Południowa od Pirenejów przez Półwysep Apeniński, Sycylię i inne śródziemnomorskie wyspy, Bałkany, Grecję po zachodnią Azję Mniejszą oraz Cyrenajkę. Rzadziej zamieszkuje Europę Zachodnią i Środkową - południowa granica areału przebiega przez południowo-zachodnią część Europy Środkowej przechodząc przez Polskę i rejon Dunaju. Poza Starym Kontynentem spotykana też w północno-zachodniej Afryce. Wędruje na dalekie dystanse. Zimowiska położone są w Afryce Równikowej i na południe od Półwyspu Arabskiego.
W Polsce bardzo nielicznie gnieździ się w centrum, południu i na wschodzie kraju (5-10 par) wybierając najczęściej suche i ciepłe tereny otwarte o bogatej strukturze z piaszczystymi obszarami bez roślinności, jak ekstensywnie użytkowane pastwiska, rzadko pielęgnowane, luźne sady. Przeloty w kwietniu-maju i sierpniu-wrześniu. W całej Europie Środkowej populację dzierzby rudogłowej szacuje się na 75 - 150 par lęgowych. Dawniej był to ptak nieliczny, choć rozpowszechniony w wielu rejonach kraju. Ostatnio to gatunek ginący i obecne pary lęgowe mogą już przestać tu gniazdować. Widuje się ją tylko lokalnie - kilka stanowisk w Małopolsce, Wielkopolsce i na Mazowszu.
  • Lanius senator rutilans – Półwysep Iberyjski i Maghreb.
  • Lanius senator badius – Baleary, Korsyka, Sardynia i Capri.
  • Lanius senator niloticus – od Cypru, przez Lewant, wschodnią Azję Mniejszą po wschodni Iran.

Podgatunki L. s. senator, L. s. rutilans i L. s. badius zimują w Afryce od południowej Mauretanii, południowego Nigru po zachodni Sudan oraz południową i północno-wschodnią część Demokratycznej Republiki Kongo. Podgatunek L. s. niloticus zimuje w północno-wschodniej Afryce od Darfuru po Erytreę, na południu osiągając północno-wschodnią część Demkratycznej Republiki Konga, północną Ugandę i zachodnią Kenię. Pojedyncze osobniki pojawiają się w Tanzanii i na Półwyspie Arabskim.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Samica dzierzby rudogłowej

Ptak o dość okrągłej sylwetce, dużej głowie, pstrokatym upierzeniu i z długim ogonem. Samiec i samica ubarwione podobnie, choć ta druga ma mniej kontrastowe upierzenie. Czoło, pręga przechodząca przez oko (maska) a ciągnąca się od kantarka, skrzydła, grzbiet i ogon czarne. Kuper i lusterko na skrzydłach, boki ogona i poliki oraz bark białe. Biała plama na zewnętrznej części skrzydeł nie występuje u dzierzb z Balearów. Na ciemieniu i potylicy (tworzące "czapeczkę", większą u samców) oraz karku rdzawa plama, spód ciała białopopielaty. Ogon ma białe krawędzie i nasadę. Młodociane brązowawe na wierzchu, brudnobiałe od spodu, z ciemniejszym pasem przez oko i jaśniejszym barkiem. W całości pokryte gęstym, ciemnobrązowym prążkowaniem, zwłaszcza od góry, od spodu tworzy falisty poprzeczny wzór. Spód ciała mają jasny. Posiadają poza tym wyraźną, dużą, jasną, podłużną plamę na ramieniu (barkówkach) z ciemnym półksiężycem i mniejszą u podstawy lotek pierwszego rzędu, podobnie jak ma to miejsce u osobników dorosłych).

Rozmiarami przewyższa nieco dzierzbę gąsiorka, a dorównuje szpakowi. Jest też od niego masywniejsza. Wśród przedstawicieli swojego rodzaju jest najbardziej kolorowym ptakiem, a co najlepiej prezentuje w locie. Lata dość słabo, falistym torem. Podobnie jak inne dzierzby ma w zwyczaju przesiadywać na eksponowanych miejscach terenu - siedzi na czubkach krzewów itp.

Wymiary średnie

długość ciała 
ok. 17-19 cm
rozpiętość skrzydeł 
ok. 26-30 cm

Masa ciała

ok. 30-40 g

Głos

W przypadku zdenerwowania krzyczy długo "geggeg". Ich melodia nie ma podziału na strofy i słychać ją jako niezbyt głośny szczebiot z licznymi imitacjami innych ptaków. Przeważnie jednak milczą.

Biotop

Dzierzba rudogłowa preferuje obszary ciepłe i suche

Głównie ciepłe i słoneczne obszary o klimacie śródziemnomorskim, ale również obszary klimatu umiarkowanego (zachodnia i Środkowa Europa po Polskę), a także granice stepów i pustyń oraz makia. Wymaga otwartych przestrzeni z wysokimi drzewami. Często są to zakrzewione stoki pagórków lub dna dolin (najchętniej przebywa na południowych zboczach porośniętych rzadko drzewami lub krzewami), rzadkie lasy o wysokich drzewach i pozbawione niemal podszytu, skraje borów rosnących na piaszczystym podłożu. Niekiedy skraje dróg, przydrożne drzewa, sady, ogrody, zagajniki, parki,wrzosowiska, pogranicza lasu i pól uprawnych z krzewami, zarośla.

Okres lęgowy 

Na tereny lęgowe przylatuje pod koniec kwietnia lub w maju. Okres lęgowy trwa od maja do lipca. Tworzone pary są monogamiczne.

Gniazdo

Wysoko na drzewie (często owocowym lub na sośnie na wys. 3-6 m) lub w krzewach, zwykle na poziomych gałęziach w ich rozwidleniach, zbudowane z drobnych gałązek, suchych łodyg, traw, korzeni i zielonych części roślin (te występują głównie na krawędzi konstrukcji). Wysłane gęsto sierścią, piórami lub wełną roślin. W wysłaniu brak suchych roślin i korzonków (podobnie jak w przypadku lęgowiska witego przez dzierzbę gąsiorka) Budowa gniazda zaczyna się zaraz po przylocie dzierzby na lęgowiska.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu (na południu) - czerwcu (na północy) 5 lub częściej 6 subeliptycznych, jednobarwnych jaj w kolorze od żółtawoczerwonawego, przez żółtozielonkawy, zielonooliwkowy (najczęściej) po zielonobrązowy i brązowy. Są ciemno nakrapiane. Ich rozmiar i ubarwienie przypominają jaja dzierzby gąsiorka.

Wysiadywanie

Jaja są wysiadywane przez okres 14-15 dni głównie przez samicę, której rzadko pomaga samiec. Partner ma wtedy za główne zadanie przynoszenie przyszłej matce pożywienia. Pisklęta opuszczają gniazdo po 18-20 dniach. Przez kolejne jednak 2-3 tygodnie oboje rodzice nadal karmią swe potomstwo. Pod koniec sierpnia i na początku września dzierzby odlatują na zimowiska.

Pożywienie

W Polsce dzierzba rudogłowa jest gatunkiem ginącym

Głównie duże owady takie jak trzmiele i chrząszcze, rzadziej drobne kręgowce, np. małe żaby, pisklęta i myszy. Ofiary chwyta na ziemi lub w locie. Podobnie jak inne dzierzbowate nabija zdobycz na ciernie lub ostre gałązki w ich rozwidleniu. Ma to na celu unieruchomienie (umocowanie) złapanych zwierząt.

Ochrona

Objęta ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ochrony czynnej. Polska Czerwona Księga uznaje go za gatunek skrajnie zagrożony.
Liczebności populacji dzierzb rudogłowej tłumaczy się zmianami klimatycznymi, które przekładają się na zimne, deszczowe lata. Ma to wpływ na ich sukces rozrodczy i powoduje spadek liczności owadów na które ptaki te polują. Dyrektywa Ptasia wymienia również intensyfikację rolnictwa, zarastanie nieużytków i likwidowanie zadrzewień śródpolnych.

Systematyka
Domena eukarionty
Królestwo zwierzęta
Typ strunowce
Podtyp kręgowce
Gromada ptaki
Podgromada Neornithes
Nadrząd neognatyczne
Rząd wróblowe
Podrząd śpiewające
Rodzina dzierzbowate
Rodzaj Lanius
Gatunek dzierzba rudogłowa
Nazwa systematyczna
Lanius senator
Linnaeus, 1758
Podgatunki

L. senator senator
L. senator rutilans
L. senator badius
L. senator niloticus

Kategoria zagrożenia (CzKGZ)
Status iucn3.1 LC pl.svg
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Lanius senator distr.png

     letnie lęgowiska

     zimowiska


Zobacz też inne Ptaki (aves):
strona główna| zwierzęta| ogrody zoologiczne w Polsce| parki krajobrazowe w Polsce| przepisy| humor| kontakt