Gęś gęgawa (gęgawa) (Anser anser) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący Eurazję. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego oraz w środkowej i południowej Azji. Tylko gęgawy z Wielkiej Brytanii nie migrują. Przeloty w lutym-marcu i wrześniu-listopadzie. W Polsce nielicznie lęgowa (około 1500 par na zachodzie kraju), ale dość liczna na przelotach. Przodek gęsi domowej od której jest nieco mniejsza.

Cechy gatunku 

W upierzeniu brak dymorfizmu płciowego. Ogólna barwa szaropopielata, wierzch i boki z poprzecznym prążkowaniem, spód jaśniejszy z ciemniejszym pręgowaniem. Brzuch i podogonie białe. Na szyi podłużne pręgi. W locie widać srebrzystoszary spód i przód skrzydeł, co ją odróżnia od innych gęsi. Nogi różowe, dziób u gęgawy europejskiej w całości pomarańczowy. Podgatunek zamieszkujący środkową i wschodnią Azję - A. anser rubirostris ma dziób różowy, jest nieco jaśniejsza i ma nieco szersze pręgi na wierzchu ciała. Oba podgatunki spotykają się ze sobą w Europie Środkowej i można spotkać tu ptaki o dziobach w dwu kolorach. Biały paznokieć i czerwone łapy. Odznacza się niebywałą wiernością - łączy się w pary na całe życie, a gdy jeden z partnerów zginie drugi pozostaje już na stałe samotny. Lecąc stadem w powietrzu tworzą charakterystyczną formację zwaną kluczem. Jej głos jest bardzo zbliżony do krzyków gęsi domowej.

Wymiary średnie 

• Długość ciała 83-98 cm
• Rozpiętość skrzydeł ok. 160 cm
• Masa ok. (samica) 3,5 - (samiec) 4,5 kg

Biotop 

Słodkowodne zbiorniki gęsto porośnięte trzcinami, bagniste łąki i moczary. Preferuje tereny trudnodostępne.

Gniazdo 

Zbudowane na lądzie lub wodzie, w trzcinach, szuwarach, wysepkach, brzegach jezior i rzek, czasem w wierzbach wyłącznie przez samicę. Składa się z roślin wodnych, gałązek, liści i trawy. Stopniowo wyściełane jest puchem tworzącym wokół niego wał.

Gęgawa w locie

Jaja 

Wyprowadza jeden lęg w roku, składając w marcu lub kwietniu 2 do 20 białych jaj.

Wysiadywanie i życie rodzinne 

Jaja wysiadywane są przez okres 27-29 dni przez samicę. Samiec czuwa w pobliżu. Gdy matka schodzi z gniazda przykrywa jaja puchem. Pisklęta opuszczają gniazdo po 1 lub 2 dniach, po czym rodzice prowadzą je nad wodę. Zdolność lotu uzyskują po około 8 tygodniach. Ich puch na grzbiecie jest oliwkowy, na brzuchu żółty. Rodzina płynie na wodzie w ustalonej kolejności - samica pierwsza, za nią pisklęta rzędem, a samiec na końcu pilnując reszty, a w razie zagrożenia broniąc przed zagrożeniem. Pomimo, że gąsięta umieją latać po 2 miesiącach, to nie opuszczają rodziny, a nawet sądzi się, że dołączać do nich może zeszłoroczne potomstwo. Młode mają szare łapy, ciemniejsze upierzenie i są bez plam na piersiach.Do odlotu rodziny z całej okolicy przygotowują się łącząc na wodach w stada.

Najdłużej żyjąca gęgawa, której wiek oznaczył człowiek, miała 15 lat.

Pożywienie 

Gęś gęgawa żywi się głównie trawą, ale spasa też liście, młode pędy, i zboże oraz różne owoce. Ponieważ nie ma tak dobrego systemu trawiennego, jak wiele ssaków roślinożernych, nie potrafi dostatecznie wykorzystać substancji odżywczych z roślin. Dlatego musi zjeść znaczną ilość pożywienia, by zapewnić sobie wystarczającą ilość ważnych dla życia substancji. Niekiedy zdobywanie i przyjmowanie pożywienia zajmuje jej cały dzień. Nie jest przy tym zaskakujące, że jest bardzo wybredna i lubi najbardziej młode, delikatne końce roślin. Często widuje się ogromne stada gęsi, gdy opadają na świeżo skoszone pola pszenicy, lub jęczmienia i zbierają resztki. Lubią też młode, kiełkujące zboże. Krawędziami dziobów szczypią najdelikatniejsze pędy. Żerują rano i wieczorem na przyległych do lęgowisk polach i łąkach. Rolnicy niechętnie widują je na swych polach i uważają za szkodniki.

Ochrona 

Gatunek łowny od 1 września do 21 grudnia, a na terenie województw: dolnośląskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, zachodniopomorskiego do 15 stycznia.