Jaskółka oknówka, oknówka (Delichon urbicum syn. Delichon urbica) – niewielki ptak wędrowny z rodziny jaskółkowatych.

Występowanie

Zamieszkuje niemal całą Eurazję (poza Islandią w Europie i tropikalną częścią Azji), część północnej Afryki oraz Amerykę Północną. Migruje na dalekie dystanse. Zimuje w Afryce na południe od Sahary, Indiach, Birmie i północnej części Półwyspu Indochińskiego. Wyróżnia się 2 podgatunki.

W Polsce liczny ptak lęgowy, lokalnie nawet bardzo liczny. Spotyka się ją w wysokich górach, w polskich warunkach do 1200 m n.p.m. Licznie występuje w całym kraju w trakcie migracji. Przeloty od kwietnia i maja, a odloty od końca sierpnia do połowy października. Ostanie jaskółki widywano jeszcze w listopadzie. Zimą ich w kraju nie stwierdzono. W przeciwieństwie do innych jaskółek W Europie Środkowej populacje oknówek są na stałym poziomie liczebności - na wsiach wprawdzie ich liczność maleje, ale w miastach tych jaskółek znacznie przybywa. Na niektórych terenach ich sytuację lokalnie poprawia fakt stawiania im sztucznych gniazd.

Charakterystyka

Jaskółka oknówka w locie

Cechy gatunku

Brak dymorfizmu płciowego - obie płci tego samego rozmiaru. Ogon znacznie mniej wcięty niż u dymówki. Upierzenie - wierzch ciała czarny z metalicznym połyskiem, spód, brzuch i kuper biały (nad ogonem znajduje się duża prostokątna biała plama), szare podgardle. Ma czarny dziób i ciemnobrązowe oczy. Młode pozbawione są połysku - bardziej matowe od góry, a od spodu białawe z brązowym odcieniem. Wielkością dorównuje prawie wróblowi, a wyraźniej mniejsza jest od jerzyka.

Choć mylona czasem z dymówką różni się od niej na pierwszy rzut oka. Oknówka w przeciwieństwie do dymówki ma nogi pokryte białymi piórami aż do pazurków. Poza tym jest nieco mniejsza, bardziej krępa, ma metalicznie niebieski wierzch ciała, a spód czysto biały. W locie różnicę widać po płytszym wcięciu ogona i białym kuprze. Nieco inaczej wygląda gniazdo jaskółki oknówki i czasem odmienna jest jego lokalizacja.

Zachowanie

Oknówka, podobnie jak inne jaskółki, świetnie, zwinnie lata i w powietrzu spędza każdego dnia wiele godzin. Wznosi się wyżej niż dymówki, rzadziej szybuje, a częściej trzepoce skrzydłami i w powietrzu przelatuje od nich szybciej. Rzadziej natomiast leci tuż nad ziemią. Na ziemię zlatuje tylko po to, by zebrać materiał budulcowy (błoto) na gniazdo. Chodzi po niej niezgrabnymi krokami. Nocuje w gromadach w koronach drzew i krzewach. Migruje również zwykle grupowo.
Nie boi się człowieka (w bezpośredniej jego obecności zakłada gniazda), choć pozostaje wobec niego ostrożna.

Wymiary średnie

długość ciała 

ok. 15 cm

rozpiętość skrzydeł 

30 cm

Masa ciała

ok. 20 g

Głos

Jej śpiew słychać głównie na dachach i gdy leci w powietrzu. Jej cichy świergot jest mniej melodyjny niż u dymówki. Głos wabiący brzmi jak " czrr czrr sier sier", a w locie "crip". Zawołanie alarmowe to przenikliwe "tsir".

Biotop

Gatunek uległ silnej synantropizacji. Pojawia się na najbardziej zurbanizowanych terenach - zamieszkuje osiedla ludzkie (głównie miasta), śródmieścia, w tym miejskie blokowiska (dymówka tak zaludnione obszary pomija). Preferuje okolice zbiorników wodnych. Większa część populacji zasiedla budowle oddalone od terenów bardzo zaludnionych. Widuje się ją też w górach. Na obszarach rolniczych zagęszczenie znacznie może się wahać - wynosi od kilku do kilkunastu par lęgowych przypadających na 1 km². W miastach te wartości są zupełnie inne - w niektórych na badanych powierzchniach naliczono nawet ponad 500 par lęgowych. Latem nad większymi zbiornikami widuje się koncentracje oknówek liczące setki sztuk, a nawet rzadko tysiące. W pobliżu lęgowisk wymagają obecności szlamistych kałuż (mogą też być sztuczne) skąd biorą materiał do budowy gniazd.

Okres lęgowy

Dwa młode oknówki wychylające się z gniazda

Na lęgowiska wraca w kwietniu i maju. Okres lęgowy trwa od maja do sierpnia. Tworzone są pary monogamiczne.

Gniazdo 

Gnieździ się w osiedlach ludzkich, choć pierwotnymi miejscami prowadzenia lęgów były ściany skalne, z niszami oraz szczelinami, i urwiska, podobnie jak w przypadku dymówki. Obecnie lęgną się tam tylko wyjątkowo, zwłaszcza w Europie Środkowej. W przeciwieństwie jednak do swojej bliskiej krewniaczki nie buduje gniazd wewnątrz budynków. Na zewnętrznych ścianach budynków zarówno murowanych, jak i drewnianych, blisko poddasza, gzymsów lub framug okiennych (skąd nazwa). Czasami jej lęgowe budowle spotyka się poza siedliskami ludzkimi - pod mostami, budowlami technicznymi, na silosach w pobliżu zbiorników wodnych, a w górach na ścianach domów wypoczynkowych. Zbudowane z gliny i błota zlepionego śliną, czasem z domieszką części roślin, w formie ćwiartki kuli z wejściem z boku. Konstrukcja ma kształt ćwiartka kuli z małym, owalnym wejściem z boku (inaczej niż u dymówki), a jej stworzenie zajmuje ptakom około tygodnia. Budowa kończy się wyścieleniem miękkimi piórami, włosiem i trawą, która nigdy nie wysuwa się poza otwór wejściowy.
Zaleca się budowę specjalnych skrzynek lęgowych, ułatwiających zasiedlanie nowych miejsc i pozwalających wyprowadzić lęgi z miejsc niepożądanych (np. wejścia na dworzec kolejowy). W takich miejscach można też zamocować osłony dla przechodzących (najlepiej 50 cm pod gniazdem) i aby uchronić budynek od zabrudzenia.
W porównaniu z dymówką oknówki częściej gniazdują w koloniach. Bardzo często kilka gniazd przy krawędzi okna przytwierdzonych jest jedno obok drugiego. Widywano nawet kolonie złożone z 350 takich jaskółczych konstrukcji. Oboje partnerzy wyróżniają się "murarską" zdolnością, a w ich gniazdach, starannie wykonanych niż u dymówki, nie ma materiału roślinnego. Kolejne lęgi są zwykle prowadzone w tym samym gnieździe. Gdy ulegnie ono uszkodzeniu partnerzy naprawiają je i wykorzystują przez wiele lat. Często mogą je zasiedlać wróble domowe i widać to wtedy po wystających z otworu gniazda piór i źdźbeł słomy.

Zabezpieczenie klientów sklepu

Jaja

Jeden lub dwa (czasem nawet 3) lęgi w roku od maja do początku lipca. Samica znosi białe jaja w liczbie 3 do 5.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres 12 do 14 dni przez obydwoje rodziców. Potem karmią swe potomstwo owadami. Młode po wykluciu pokryte są białym puchu. W pełni opierzone pisklęta, rzekome gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 18 do 23 dniach. Umieją już wtedy latać. Przez kilka kolejnych dni jeszcze wracają do gniazda w którym się wykluły. Później żerują blisko kolonii. Zaglądają często do norek, które zajmowane są jeszcze przez inne pisklęta. Tam mogą odpocząć, a czasem nawet otrzymują darmową porcję pokarmu.
Po okresie lęgowym oknówki nocują w stadach na drzewach, a nie w trzcinowiskach jak dymówki.

Zdarzają się mieszańce dymówki z oknówką. W trakcie ostatnich dwustu lat opisano kilkadziesiąt takich osobników w Europie. Każdy z nich jednak wyglądał nieco inaczej - jedne miały więcej cech oknówki, inne dymówki, a jeszcze inne miały wygląd dokładnie pośredni. Pomimo to nigdy nie zaobserwowano mieszanych par, które razem by budowały gniazdo i wychowywały młode. Takie mieszańce musiały więc być wynikiem przypadkowego spółkowania samca z samicą obu tych gatunków w pobliżu gniazda samicy, która przygotowywała się do wydania potomstwa w jednogatunkowej, normalnej parze.

Pożywienie

Oknówki zlatują na ziemię głównie po materiał do budowy gniazd

Drobne owady chwytane w locie. Rzadziej zbiera je w locie z powierzchni wody lub z ziemi. Preferuje taką samą dietę jak dymówka.
Często polują w grupach nad otwartymi obszarami. Nad zbiornikami wodnymi oknówki wspólnie żerują z jaskółkami dymówkami.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.