Jemiołuszka (Bombycilla garrulus) – gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny jemiołuszkowatych.

Występowanie

To typowy północny gatunek. Zamieszkuje tajgę i lasotundrę całej Palearktyki, w tym północno-wschodnią Amerykę, którą współzamieszkuje z jemiołuszką cedrową Bombycilla cedrorum. Gnieździ się w lasach iglastych i mieszanych od Skandynawii w Europie przez północną Rosję, Syberię, ale też po Ziemię Baffina na wschodzie Kanady. Po okresie lęgowym kieruje się na południe, ale w Środkowej i Zachodniej Europie zimuje regularnie. Gatunek inwazyjny - w niektórych latach masowo (kilkutysięczne stada) pojawia się w Europie i Stanach Zjednoczonych w dużo większej liczbie niż normalnie. Ma to miejsce w czasie ostrych zim z niedoboru pożywienia na północy jesienią lub zimą i może też wynikać z przegęszczenia lokalnych populacji. Europejskie populacje migrują w kierunku południowo-zachodnim (do Francji i na Bałkany), ale jeśli na danym terenie jemiołuszki znajdą wystarczającą ilość pokarmu zatrzymują się na dłużej i nie kontynuują wędrówki.

W Polsce występuje średnio licznie podczas przelotów od listopada do marca–kwietnia (najpóźniej do pierwszych dni maja), tylko nielicznie lub bardzo nielicznie zimuje, gatunek przelotny. Spotkać go można w całym kraju. Jego liczebność w poszczególnych latach może się znacznie różnić.

Charakterystyka

Elegancki wygląd podkreśla zaostrzony czub na głowie

Cechy gatunku

Pod względem ubarwienia jemiołuszki wyróżniają się wśród zimowej awifauny. Ten ptak wielkości szpaka ma krępą sylwetkę, zaostrzone skrzydła, bujne gęste upierznie i krótki ogon. Obie płci ubarwione jednakowo - płeć można rozróżnić tylko z bliska patrząc na bardziej rozległą i intensywniej czarną plamę na podbródku samca. Na głowie wyraźny, długi, zaostrzony i powiewny czub sięgający za potylicę, który jest składany i rozkładany w razie zaniepokojenia. Upierzenie brązowoszare, miękkie i gęste. Okolice oka, podgardle i lotki pierwszego rzędu czarne, część lotek ma jasnożółte końcówki, tęczówki ciemnobrązowe. Na skrzydłach pióra mają białe paski. Intensywnie różowe zakończenie lotek drugorzędowych, ogon czarny z żółtym obramowaniem na końcu, na skrzydłach dwie duże białe pręgi. Pokrywy podogonowe są rdzawe. Dziób i nogi czarne. Młode ptaki przed zmianą upierzenia na zimowe łatwo zidentyfikować po brązie dominującym na grzbiecie i bieli z podłużnymi kreskami na spodzie. Na zimowiskach mają już jednak normalną szatę zimową. Niektóre ptaki na końcach lotek drugorzędowych mają intensywnie czerwone zrogowaciałe, woskowate, płytkie i owalne płytki (podobne do kawałków plastikowego plastiku), których nie ma u większości osobników w populacji. U dorosłego samca na pierwszorzędowych lotkach skrzydeł "lakierowanych" płytek rogowych jest więcej, są większe i mają intensywniejszy kolor czerwieni, samice mają je mniejsze, jasnoczerwone (młode samice mogą ich nie mieć), u młodych są małe i jasnoróżowe. To jedyny europejski ptak mający na piórach skrzydeł takie ozdoby. Młode jemiołuszki przed zmianą upierzenia na zimę są łatwe do zidentyfikowania - dominuje brąz na grzbiecie, a na spodzie biel z podłużnymi kreskami. Podbródek i podgardle są brudnobiałe, a nie czarne, jak u dorosłych osobników. Na zimowiskach mają już typowe upierzenie zimowe.

Jemiołuszka jest jedynym europejskim ptakiem mającym na końcach niektórych piór skrzydła specyficzne ozdoby – płaskie owalne płytki, wyglądające jak kawałeczki kolorowego plastiku. Dorosły samiec ma tych płytek więcej, są one większe i mają intensywnie czerwony kolor. U samicy są one mniejsze i jasnoczerwone, a u młodego ptaka jest ich mniej, są małe i jasnoróżowe (młoda samica może wcale nie mieć takich ozdób).
Jemiołuszki można często zobaczyć w mniejszych lub większych stadach (latem 20-30 osobników, wyjątkowo ok. 90 lub kilkaset) w miastach, na wsi i w lasach, tak więc rzadko spotyka się ją pojedynczo. Łatwo jemiołuszkę rozpoznać, tym bardziej, że nie jest płochliwa (w swej północnej ojczyźnie rzadko ma okazję do kontaktów z człowiekiem i dopiero po prześladowaniach z jego strony staje się nieufna), siada wysoko na drzewach i nie kryje się, choć gdy przelatuje w stadzie myli się ją z grupą szpaków.

Głos

Śpiew cichy słyszany zwykle w słoneczne dni, świergotliwy, wibrujący; głos wabiący: charakterystyczne "dzwonienie". W czasie przelotów można usłyszeć delikatne i wysokie "sri cir", które służy do nawoływania.

Wymiary średnie

• Długość ciała ok. 18–21 cm
• rozpiętość skrzydeł 35 cm
• Masa ciała ok. 52-56 g

Biotop

Jemiołuszka jest ptakiem stadnym, co widać zwłaszcza zimą, Marki

To ptak lęgowy lasów iglastych i mieszanych typu północnego tajgi oraz tundry. Latem tajga, zimą okolice siedzib ludzkich - preferuje parki. Poza okresem lęgowym stadne. W Polsce zimą i w czasie przelotów najczęściej widywana w lasach liściastych i mieszanych z bogatym podrostem i podszytem z owocującymi drzewami i krzewami, ogrodach, krajobrazach rolniczych, na przedmieściach oraz w różnego rodzaju zadrzewieniach, gdzie może znaleźć odpowiednio miąższyste owoce.

Okres lęgowy 

Jemiołuszka w gnieździe

Gniazdo

W konarach drzew iglastych (ale też w lasach brzozowych) przy pniu lub bocznej gałęzi i w krzewach zbudowane z małych gałązek, źdźbeł trawy i porostów w podstawie na wysokości kilkudziesięciu metrów (zwykle jednak na 4 - 5 metrach). Wyścielenie stanowi trawa, puch roślinny, włosy, mech, pióra i porosty. Gniazda o kształcie czarki są tak dobrze zamaskowane, że sposób wychowywania młodych był przez długi czas słabo poznany. Gniazdowanie może mieć charakter kolonijny. Pary są monogamiczne. W Polsce jemiołuszki nie lęgną się.

Jaja

Jeden lęg w roku (przez krótkie podbiegunowe lato), niebieskawe jaja w liczbie 4 do 5 pokryte rzadko rozsianymi, brązowymi i czarnymi plamami. Okres lęgowy przypada na maj i czerwiec.

Wysiadywanie i pisklęta

Jaja wysiadywane są przez okres 14 dni przez samicę. Partner wtedy ją karmi. Pisklęta szybko się rozwijają i po 2 tygodniach wylatują z gniazda i są już w pełni lotne. Karmią je głównie komarami już oboje rodzice - samiec podaje matce pokarm krążąc wokół niej, podskakując z nastroszonym czubem i zwieszonymi skrzydłami.

Pożywienie

Latem w okresie godowym poluje na owady, głównie komary i inne spokrewnione z nimi muchołówki (zwłaszcza pod koniec lata występujące licznie w tajdze i tundrze) chwytane w locie. Zimą i jesienią (w trakcie wędrówek) je w dużych ilościach jagody, głównie głogu, tarniny, jemioły, dzikiej róży, ligustru, śnieguliczki, jałowca, cisu i jarzębiny oraz inne mięsiste owoce krzewów i krzewinek. Czasem też nagryza pączki, rozwijające się liście i kwiaty, a wyjątkowo opadłe owoce.

Jemiołuszki żerują gromadnie na drzewach i krzewach. Codziennie ptaki te pobierają dwa razy więcej pokarmu niż same ważą (ponad 110 g). Nie dziwi więc ich żarłoczność i ociężałość po posiłku. Trawienie pokarmu u jemiołuszki trwa szybko, 7-10 minut. Niestrawione resztki po posiłku zostają wydalone zaraz potem na zewnątrz, gdyż szybko przesuwają się przez żołądek i jelita. W tak krótkim czasie soki trawienne są w stanie rozłożyć miąższ i skórkę, ale same nasiona są zwykle nienaruszone. Ptak ma zatem duże znaczenie w rozsiewaniu i rozprzestrzenianiu nasion roślin - krzewów i drzew, które znajdują się w jego diecie. Przemieszczając się wydala je z odchodami.
W przypadku jemioły, od której wzięła się jego nazwa, wydalone po trawieniu nasiona przyklejają się do pni i gałęzi drzew. Kiełkując przyczepiają się ściśle do kory drzewa chwytnikami, co jest zalążkiem nowego "krzaczka" jemioły. Można więc wyznaczyć współzależność między ptakiem i rośliną, gdzie każde czerpie korzyści.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.