Karczownik, karczownik ziemnowodny, polnik ziemnowodny, szczur wodny (Arvicola amphibius) – gatunek gryzonia z podrodziny nornikowatych w rodzinie chomikowatych. Zamieszkuje brzegi wód Europy oraz północnej i środkowej Azji. Niekiedy wyrządza szkody w zagajnikach i szkółkach.

Wygląd

Długość głowy i tułowia 16-22 cm, ogona 10-15 cm. Masa ciała 70-180 g. Ogon jest w przekroju okrągły. Występuje w 2 ekotypach. Pierwszy żyje w ogrodach, na łąkach i polach przebywając w chodnikach wykopanych przez siebie tuż pod powierzchnią gruntu, drugi prowadzi ziemnowodny tryb życia i kopie nory na brzegach jezior i rzek.

Tryb życia

Karczownik ma wyznaczone terytorium, które u samca ciągnie się zazwyczaj 130 m wzdłuż brzegu, u samic jest mniejsze. Samiec znakuje swój rewir (szczególnie w porze godowej) wydzieliną z gruczołów bocznych. Wydziela ją na łapki, po czym chodząc, roznosi ją.

Karczownik wygrzebuje rozległe systemy nor z gniazdem i magazynami. Wygrzebaną gline układa w płaskich kopcach. Wejścia często znajdują się pod wodą. Znakomicie pływa i nurkuje, jest aktywny w dzień, jak i w nocy. Maksymalną aktywność osiąga rano.

Karczownik nie tworzy większych kolonii. Osobniki, zamieszkujące tereny oddalone od wody, żyją najczęściej w stadach rodzinnych.

Rozmnażanie

Pora godowa rozpoczyna się, w zależności od warunków atmosferycznych, w lutym bądź marcu i trwa przez całe lato, aż po początek zimy. Samiczki miewają 3-5 miotów w jedym roku. Niekiedy młode z pierwszego miotu mogą już same rozmnażać się pod koniec lata.

Ciąża trwa 20-22 dni. Dorosła samica rodzi nawet 11 młodych. Po 3 dniach wyrasta im sierść, po 9 otwierają oczy. Po 14 dniach młode są już całkowicie owłosione. Kiedy opuszczają gniazdo na zawsze rozstają się z rodzicami.

Środowisko

Karczowniki żyją najczęściej w budowanych przez siebie gniazdach na gęsto zarośniętych brzegach powoli płynących rzek i na brzegach stawów i potoków o stałym poziomie wody. Spotyka się je również na obszarach pagórkowatych i w górach. Budują kuliste gniazdo z trawy lub innego materiału roślinnego. Mogą też budować gniazda na wyrzuconych na brzeg drzewie lub roślinach pływających.

W Kanadzie i USA gatunek Microtus richardsoni zamieszkuje brzegi potoków i stawów. W lecie siedziby buduje w trzcinie i drzewach wygrzebując korytarz do najbliższego zbiornika wodnego.

W Europie Środkowej karczownik prowadzi podobny tryb życia jak kret. Niektóre populacje żyją na zalesionych obszarach, raz na łąkach i polach.

Kiedy rodzina karczowników osiedli się w sadzie nikt na początku nie dostrzega ich działalności. Karczowniki powoli zagrzebują się pod korzeniami drzew i przegryzają je.

Pożywienie

Pożywienie karczownika stanowią głównie trawy i rośliny rosnące w wodzie. Jadłospis zawiera też gałązki, pączki, korzonki oraz spadłe owoce. Części zielone roślin nadbrzeżnych stanowią 80% jego pokarmu, na pozostałe 20% składają się różne pędy i korzonki.

Na lądzie europejskim po latach urodzajnych następuje przemnożenie się karczowników. Mogą wówczas spowodować ogromne szkody w rolnictwie. Później populacja się zmniejsza, a ponowny wzrost następuje przy nadmiarze pożywienia. Cykl ten powtarza się średnio co 3-4 lata.