Kokoszka zwyczajna, kokoszka, kokoszka wodna, kurka wodna (Gallinula chloropus) – średni ptak wodny z rodziny chruścielowatych, zamieszkujący wszystkie kontynenty prócz Australii, w zależności od podgatunku:

• Gallinula chloropus chloropus – Europa, północna Afryka, Azory, Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka oraz Azja po Półwysep Malajski, Japonię i Cejlon. Podgatunek częściowo wędrowny, przeloty w marcu – kwietniu i wrześniu – listopadzie. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego w subsaharyjskiej Afryce, na Bliskim Wschodzie i Azji Południowej. W Polsce nielicznie gnieździ się w całym kraju poza górami, liczniejsza na stawach rybnych i starorzeczach.
• Gallinula chloropus meridionalis – Afryka na południe od Sahary po Wyspę Świętej Heleny
• Gallinula chloropus pyrrhorrhoa – Madagaskar, Reunion, Mauritius i Komory
• Gallinula chloropus orientalis – Seszele, Wyspy Andamańskie, Archipelag Malajski, Filipiny i Palau
• Gallinula chloropus guami – północne Mariany
• Gallinula chloropus cachinnans – Ameryka Północna od Kanady po Panamę oraz Bermudy i Galapagos
• Gallinula chloropus sandvicensis – Hawaje
• Gallinula chloropus cerceris – Wielkie i Małe Antyle
• Gallinula chloropus barbadensis – Barbados
• Gallinula chloropus pauxilla – góry wschodniej Panamy, Kolumbii, Ekwadoru i Peru
• Gallinula chloropus garmani – Andy od Peru po Chile i Argentynę
• Gallinula chloropus galeata – Trynidad oraz niziny Ameryki Południowej od Gujany po północną Argentynę i Urugwaj.

Cechy gatunku 

Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Wierzch ciała i skrzydła oliwkowobrązowawe. Głowa, szyja, pierś i boki łupkowoszare. Brzuch białawy, zaś pokrywy podogonowe białe. Czerwony dziób zakończony żółto. Nogi długie barwy żółtozielonej, z bardzo długimi palcami, na bokach których znajdują się wąskie fałdy skóry (bez błon pławnych, które są u łysek). Na czole naga rogowa blaszka koloru czerwonego. Na boku ciała widoczny biały pas biegnący równolegle do dolnego brzegu skrzydeł. Młode brązowe z zielonkawą blaszką, ale bez czerwonej tarczki na czole i dwubarwnego dzioba. Pisklęta czarne z czerwoną plamą wokół dzioba i prześwitującą między piórami niebieską skórą wokół oczu. Gatunek osiadły lub koczujący. Tylko północne populacje wędrują na południe i zachód. Płynąc po wodzie kurka jest wysoko wynurzona nad wodę i kiwa równomiernie ogonem i głową. Usłyszeć można jej przenikliwe "kiruk" lub "krik", w czasie toków także nocami.

Blisko spokrewniony modrzyk jest cały lśniąconiebieski. Ma długi i gruby czerwony dziób i podobnie czerwoną tarczkę na czole. Znacznie mniejsza od łyski i od niej smuklejsza.

Poszczególne podgatunki nieco różnią się między sobą. Podgatunki Starego Świata mają blaszkę na czole w kształcie eliptycznym, najszerszą w części środkowej o zaokrąglonym szczycie. Podgatunki Nowego Świata mają niemal kwadratową blaszkę najszerszą na szczycie. G. c. meridionalis i G. c. orientalis mniejsze o stalowoszarych pokrywach skrzydłowych oraz bez oliwkowego odcienia wierzchu ciała. G. c. pyrrhorrhoa ma pokrywę podogonową barwy cielistej. G. c. guami jest ciemniejszy. G. c. cachinnans wygląda jak G. c. chloropus lecz ma odmienny kształt blaszki na czole i dłuższy dziób, nogi i palce. G. c. cerceris ma wierzch raczej oliwkowy. G. c. sandvecensis z dużą tarczą czołową i czerwonymi stopami. G. c. pauxilla jest mniejszy niż G. c. cachinnans i o szarobrązowym wierzchu ciała. G. c. garmani większy i ciemniejszy niż G. c. chloropus oraz o wierzchu w bardziej ołowianym odcieniu.

Wymiary średnie 

długość ciała ok. 28 – 40 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 50 – 55 cm
masa ciała ok. 170 – 490 g

Biotop 

Zbiorniki wodne o zróżnicowanej wielkości z gęstą roślinnością podwodną oraz nadwodną nad stawami, wolno płynącymi rzekami, bagnami i sadzawkami w parkach.

Toki 

Ptaki osiadłe zaczynają toki już późną jesienią. Na lęgowiska populacje wędrowne przylatują natomiast w połowie marca. Tu łączą się w pary i zajmują swoje rewiry. Samce próbują zaimponować samicom pokazując im białe pokrywy podogonowe, które pełnią funkcję sygnalną. Poza tym udają czyszczenie piór. Samica wybiera partnera, ale to on szuka terytorium i miejsca na gniazdo.

Gniazdo 

Gniazda na ziemi pod osłoną roślin, na zwałach trzcin w wodzie, na zatopionych przedmiotach (może zatem być pływające) lub na niskich gałęziach. Zbudowane z suchych liści, trzcin, turzyc lub manny, ukryte w roślinności.

Jaja 

W ciągu roku wyprowadza 1 do 4 lęgów (zazwyczaj 1 lub 2), składając w marcu – sierpniu (Europa), w porze deszczowej (wschodnia Afryka), lutym – wrześniu (środkowa Afryka), przez cały rok (południowa Afryka), kwietniu – czerwcu (Ameryka Północna) 5 do 11 żółtawych lub szarawych jaj w brunatne plamki o różnej wielkości.

Pisklę kokoszki

Samica G. c. galeata z pisklętami

Okres lęgowy 

Jaja wysiadywane są przez okres 17 do 22 dni przez obydwoje rodziców na przemian. Pisklęta opuszczają gniazdo po kilku dniach, dobrze pływają w 3 dniu życia, a nurkują w 8 dniu. Do tego czasu karmią je oboje rodzice, a pisklęta z późniejszych lęgów są również karmione przez starsze rodzeństwo. Już po opuszczeniu gniazda pisklęta długo w nim, lub w jednym z dodatkowych gniazd zbudowanych przez samca, nocują. Samodzielnie potrafią żerować po 3 tygodniach. Podczas rozpoczęcia drugiego lęgu w czerwcu i lipcu pisklętami opiekuje się samiec. Zdarza im się nawet wyprowadzać III lęg. Rodzice mogą opuszczać tereny lęgowe i przenosić się na inne obszary, gdzie po założeniu "gniazda do spania" zajmują się wychowywaniem młodych. W gnieździe młode śpią w nocy i przebywają w czasie chłodnej pogody.

Pożywienie 

Pokarm mieszany - bezkręgowce wodne, np. małże i owady, nasiona, owoce i zielone części roślin wodnych i bagiennych. Zbiera go zarówno na lądzie, jak i na powierzchni wody i pod wodą. Dobrze pływa i nurkuje, a także chodzi po drzewach.

Ochrona 

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.