Kozica, kozica północna (Rupicapra rupicapra) – ssak z rodziny krętorogich (Bovidae), zamieszkujący wysokie góry, takie jak Alpy, Kaukaz, Taurus, Bałkany, Karpaty Wschodnie oraz Tatry. Jeden z dwóch gatunków z rodzaju Rupicapra – drugi to kozica pirenejska, zamieszkujący Pireneje, Apeniny i Góry Kantabryjskie.

Podstawowe wiadomości

• długość ciała 120–135 cm
• wysokość w kłębie do 90 cm
• ciężar ciała 35–50 kg (samce) i 30–42 (samice)
• ubarwienie brunatne, wzdłuż grzbietu ciemniejsza smuga
• ciąża trwa 150–200 dni.

Dojrzałość płciową zwierzęta te osiągają w wieku około 20 miesięcy, ale rozmnażają się dopiero po osiągnięciu 3–4 lat. Żyją 18–25 lat. Młode rodzą się najczęściej wiosną (od końca kwietnia do połowy czerwca), kozice rodzą najczęściej jedno rzadko dwa młode. Zarówno samce jak i samice posiadają rogi zwane zwyczajowo hakami.

Kozice w Tatrach

Struktura stada

Kozice są zwierzętami stadnymi, żyją w niewielkich stadach zwanych kierdelami, które mają określona strukturę, na czele stoi zawsze doświadczona samica z młodym tzw. licówka, w skład kierdela wchodzą też inne samice z młodymi oraz tzw. roczniaki i dwulatki, samce żyją najczęściej samotnie lub tworzą grupy kawalerskie dołączając się do kierdli jesienią na czas godów.

Kozica w słowackich Tatrach

Przystosowania morfologiczne do życia w górach

Kozice mają odpowiednie przystosowania do życia w trudnym górskim terenie jak np. dłuższe tylne kończyny, które pozwalają im żerować na stromych zboczach, zwinniej wspinać się w górę stoku, oraz łatwiej przeskakiwać ze skały na skałę, utrudnia to wprawdzie schodzenie w dół, co kozice niwelują przez podkurczanie zadu.

Również budowa racic jest bardzo istotna. Kozice posiadają bardzo ruchome racice, co powoduje, że mają nie cztery, ale nawet osiem punktów oparcia, w skrajnych sytuacjach za punkt oparcia mogą służyć ostro zakończone raciczki znajdujące się wyżej racic i na płaskim podłożu nie dotykają one ziemi. Na krawędzi każdej racicy znajduje się rogowy kant, który latem ściera się odsłaniając lepką jak guma podeszwę.

Podgatunki

• kozica alpejska (Rupicapra rupicapra rupicapra) – Alpy
• kozica kartuska (Rupicapra rupicapra cartusiana) – Masyw Kartuzów
• kozica bałkańska (Rupicapra rupicapra balkanica) – Bałkany
• kozica kaukaska (Rupicapra rupicapra caucasica) – Kaukaz
• kozica karpacka (Rupicapra rupicapra carpatica) – Karpaty (Rumunia)
• kozica anatolijska (Rupicapra rupicapra asiatica) – Góry Pontyjskie i Taurus
• kozica tatrzańska (Rupicapra rupicapra tatrica) – Tatry

Ochrona

Przez stulecia odławiana ze względu na delikatną, jedwabistą skórę (giemza – stąd francuska nazwa zwierzęcia chamois). Jako gatunek kozica północna jest gatunkiem niższego ryzyka (według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody IUCN), z tym, że niektóre podgatunki są zagrożone, lub znajdują się wręcz na skraju wymarcia. Kozica alpejska (ok. 380000 sztuk) jest podgatunkiem niezagrożonym, kozica karpacka (R. r. carpatica, 9000 sztuk) również, kozica bałkańska (R. r. balcanica ok. 17000 sztuk) jest taksonem niezagrożonym, ale jej liczebność spada, kozica kaukaska (R.r. caucasica, poniżej 15000 sztuk) jest taksonem zagrożonym, trudna jest do oszacowania dokładna liczebność z powodu ciągłych wojen w regionie Kaukazu, podobnie trudna do oszacowania jest liczebność kozicy anatolijskiej zamieszkującej góry północno-wschodniej Turcji (R. r. asiatica), nie jest prowadzona żadna inwentaryzacja tej populacji. Najbardziej zagrożonymi taksonami kozicy jest: kozica tatrzańska i kozica kartuska (R. r. cartusiana) zamieszkująca Masyw Kartuzów w okolicy Grenoble na przedgórzu Alp (ok. 150 sztuk) sytuację pogarsza fakt, że na terenie występowania tego taksonu nie są prowadzone żadne działania ochronne mające na celu zachowanie tej populacji.