Kraska zwyczajna, kraska pospolita, kraska (Coracias garrulus) - znana również w wielu regionach Polski pod nazwą siwka - średni ptak wędrowny z rodziny krasek.
Występowanie
Zamieszkuje niemal całą Europę (głównie południową i północny wschód do Bałtyku i Rosji), środkową i południową Azję do Himalajów i Ałtaju oraz północno-zachodnią Afrykę. Do niedawna dość licznie gnieździła się w Zachodniej Europie, ale od paru dekad liczba tych ptaków i ich gniazd wyraźnie maleje. W niektórych krajach wyginęła już całkowicie. Stary kontynent jest jednak miejscem, gdzie lęgnie się ich najwięcej. W trakcie swoich wędrówek kieruje się na sawanny południowo-wschodniej Afryki, gdzie ma swoje zimowiska. Niektóre z nich zalatują nad Zatokę Gwinejską lub na samo południe "czarnego kontynentu". Przeloty IV - V i VIII - IX. Wyróżnia się 2 podgatunki.
- W Polsce to jeden z najbarwniejszych ptaków. Kiedyś był pospolity, a obecnie skrajnie nieliczny ptak lęgowy we wschodniej połowie kraju (60-70 par), na zachodzie wymarły. Najczęściej widywana w południowej Lubelszczyźnie, Równinie Kurpiowskiej i Mazurskiej, na Podlasiu, w Puszczy Kozienickiej i Białej oraz w Kotlinie Sandomierskiej. Jesienne odloty mają miejsce we wrześniu lub październiku, przylatuje wiosną na przełomie kwietnia i maja. W Środkowej Europie cała populacja liczy 530-960 par lęgowych.
Jeszcze ponad 20 - 30 lat temu kraska występowała w większości kraju. Po czym zaczęła się wycofywać z zachodnich regionów, aż tam zanikła - w połowie lat 80. jej liczbę szacowano na 500-600 par, a na początku lat 90. już tylko na 360-380 par (w 1998 r. 112-133 par). Obecne populacje nadal się zmniejszają i z każdym rokiem grozi im coraz bardziej całkowite wyginięcie.
Charakterystyka
Cechy gatunku
To jedyny przedstawiciel kraskowatych występujący w Europie. Swoje południowe pochodzenie zaznacza kolorowym egzotycznym niebieskordzawym ubarwieniem. Brak różnic w upierzeniu samca i samicy, choć u obu płci zmienia się ono w trakcie poszczególnych pór roku. Ma krępą budowę i zaokrąglone skrzydła. Głowa i kark niebieskie z domieszką seledynu, spód niebieskoszary, grzbiet (płaszcz) i barkówki rdzawe lub brązowoczerwonawe, pokrywy skrzydłowe i podskrzydłowe niebieskie, lotki od góry czarne, od spodu szafirowe, sterówki od góry seledynowe, od spodu szafirowe. Skrajna para sterówek kilka milimetrów dłuższa - wystaje z obrysu końca ogona. Wiosną upierzenie jest jaśniejsze i ma intensywniejsze barwy niż jesienią, kiedy to kraski opuszczają miejsca lęgowe. Mają silny, czarny dziób i żółtawe nogi. Młode są znacznie mniej kontrastowe, rzuca się w oczy brak koloru niebieskiego na głowie i tułowiu, choć przypominają dorosłe ptaki sylwetką i brązowym grzbietem. Ich pióra konturowe są jasnobiaławobrązowe i dopiero na zimowiskach nabierają jaskrawszych odcieni. Ptaki poniżej pierwszego roku życia odróżnia się od dorosłych po sterówkach. Starsze, dorosłe ptaki, mają na piórach ciemną plamę i są ostrzej zakończone.
Sposobem lotu przypomina grzywacza lub wronę. W powietrzu rzucają się w oczy jej intensywnie niebieskie, ciemno nakrapiane skrzydła i ciemny ogon z szerokim, turkusowym paskiem na końcu. Dojrzały ptak jest rozmiarów kawki lub sójki. Nietrudno ją zauważyć, bo często siada na wysoko wyniesionych punktach terenu skąd obserwuje okolicę - na słupach, drutach itp. Nie jest to ptak płochliwy i nie przeszkadza mu obecność człowieka, może gniazdować na terenach zabudowanych i przy drogach o natężonym ruchu. Odzywa się szorstkim "rak rak".
Wymiary średnie
- długość ciała
- ok. 32 cm
- rozpiętość skrzydeł
- 62–72 cm
- masa ciała
- ok. 140–190 g
Biotop
Skraje lasów typu parkowego w pobliżu pól i łąk, prześwietlone starodrzewia i otwarte ciepłe przestrzenie ze szpalerami pojedynczych grup drzew, gdzie mogą polować. Kraska gnieździ się tam, gdzie można znaleźć duże, obszerne dziuple - często na wysychających wierzbach, topolach, sosnach czy olchach. W Polsce widywana w łęgach i nadrzecznych olsach, terenach urozmaiconych w pastwiska, nieużytki i niewielkie zadrzewienia. Unika natomiast zwartych kompleksów leśnych.
Okres lęgowy
Toki
W okresie godowym głos samca można pomylić z krakaniem wrony siwej. Wydaje wtedy donośne "krrrak".
Gniazdo
Kraska to typowy dziuplak. W Polsce lęgnie się zazwyczaj w dziupli po dzięciole czarnym lub zielonym (do głębokości 0,5 metra) albo w budce lęgowej. Na południu preferuje nory wygrzebane w urwiskach i dziury w murach. Wyściółkę stanowią cienkie gałązki, suche trawy, sianem, pierzem i liście, a nawet bydlęce odchody, tak więc wygląd gniazda jest dość niedbały. Ptaki wracają z zimowisk do tych samych dziupli lub budek, jeśli nie są zajęte.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju - czerwcu 4 do 5 czysto białych, błyszczących jaj o jajowatym lub gruszkowym kształcie. Kraski zakładają monogamiczne pary.
Wysiadywanie i pisklęta
Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego przez okres 17 do 20 dni przez obydwoje rodziców (głównie przez samicę). Pisklęta, gniazdowniki, po wykluciu są nagie i ślepe. Część z nich ginie. Póki są w dziupli cały czas wydają charakterystyczne miaukliwe głosy. Rodzice karmią je wtedy pokarmem odpowiednim już do diety dorosłych opiekunów. Młode opuszczają gniazdo po około 28 dniach, choć mają nie w pełni rozwinięte skrzydła i nie są jeszcze lotne. Przez kolejne tygodnie znaleźć je można w pobliżu gniazda. W okresie odlotów można spotkać większe grupy krasek poza miejscami lęgowisk.
Pożywienie
Owady, głównie prostoskrzydłe (pasikoniki) i chrząszcze, rzadziej dżdżownice i pająki, drobne kręgowce - gady, płazy (żaby) i ssaki (norniki). Jesienią dieta jest uzupełniana owocami.
Pokarm zdobywa na ziemi. Poluje z zasiadki - zlatuje z miejsc obserwacyjnych prosto na ofiarę, która jest na ziemi.
Ochrona
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ochrony czynnej w całej Europie o czym świadczy wiele projektów jej ratowania - uznano ją za "gatunek skrajnie zagrożony" na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych, jest na liście Konwencji Berneńskiej i Bońskiej, a Dyrektywa Ptasia uznaje ją za gatunek szczególnej troski.
Do najważniejszych przyczyn związanych z dużym spadkiem liczebności w zachodniej części Europy są zmiany w krajobrazie rolniczym oraz niedobór odpowiednich drzew z dziuplami, które służą im do zakładania gniazd. Nie sprzyja też jej likwidacja zadrzewień śródpolnych i wycinanie starych, dziuplastych drzew, jak też środki ochrony roślin stosowane w rolnictwie. Główną formą ochrony kraski w celu zwiększenia jej liczebności w skali lokalnej jest:
- wieszanie dużych budek lęgowych, chętnie przez nie zasiedlanych,
- pozostawianie drzew dziuplastych,
- zakładanie na pniach opasek antydrapieżnych,
- ochrona terenów lęgowych.
Domena | eukarionty |
Królestwo | zwierzęta |
Podtyp | kręgowce |
Gromada | ptaki |
Podgromada | Neornithes |
Nadrząd | neognatyczne |
Rząd | kraskowe |
Rodzina | kraski |
Rodzaj | Coracias |
Gatunek | kraska zwyczajna |
Nazwa systematyczna | |
Coracias garrulus | |
(Linnaeus, 1758) | |
Kategoria zagrożenia (CzKGZ) | |
bliski zagrożenia
|
|
Zasięg występowania | |
obszary letnich lęgowisk zimowiska |