Kuna leśna, tumak (Martes martes) – gatunek niewielkiego ssaka drapieżnego z rodziny łasicowatych. Występuje w całej niemal Europie oraz w Azji, aż po Iran i zachodnią Syberię. W Polsce występuje, choć niezbyt licznie, na całym obszarze kraju, a zasięg jej występowania często pokrywa się z występowaniem kuny domowej.

Charakterystyka 

Wygląd

Podobnie jak większość małych łasicowatych charakteryzuje się długim giętkim ciałem i krótkimi nogami. Sierść jednolicie ciemnobrązowa (łapy i ogon w podobnym kolorze co grzbiet). Strona brzuszna jaśniejsza; na szyi kremowa lub żółtawa plama - nie rozwidlona - co pozwala ją łatwo odróżnić od jej bliskiej krewniaczki kuny domowej. Opuszki palców i stóp owłosione. Pysk wąski, nos czarny.

Rozmiary

• długość ciała: średnio 40–53 cm
• długość ogona: 22–28 cm
• masa ciała: 0,8–1,5 kg (samice), 1,2–1,8 kg (samce)

Biotop

Tumaki występują zarówno lasach liściastych, iglastych jak i mieszanych. Preferują gęste, stare lasy ponad młode i jasne. Kuny często wybierają obszary, gdzie korony drzew są zamknięte. Widuje się je jednak również poza lasami. Na przykład na wyspie Minorka żyją one w każdym typie środowiska - jest to prawdopodobnie spowodowane brakiem wrogów naturalnych. Podobnie w Szkocji, kuny są spotykane w między innymi młodych lasach, na łąkach czy trawiastych wrzosowiskach.

Tryb życia i pożywienie

Kuna leśna jest najbardziej aktywna nocą oraz wieczorem, choć czasem również w dzień. Jako kryjówki wybierają najczęściej dziuple w drzewach, przy czym każdy osobnik ma kilka gniazd na swoim terytorium. Opuszczone ptasie gniazda, norki wiewiórek oraz szczeliny skalne są często używane w razie niebezpieczeństwa. Kiedy temperatura spada, kuny wolą spać pod powierzchnią ziemi. Tumaki są samotnikami, poza okresem, kiedy wychowują młode. Terytoria samców są większe niż samic. Areały osobnicze samic nie pokrywają się, podczas gdy areały samców i samic - tak. Zależnie od miejsca występowania wielkość terytorium wynosi około 3-20 km kwadratowych u samców oraz 1,5-6,5 km kwadratowych u samic. Wielkości areału osobniczego zmienia się zależnie od pory roku (zmniejsza się zimą). Terytoria są znaczone wydzieliną z gruczołów okołoodbytowych. Młode komunikują się z matką za pomocą ćwierkania. Jest to zwierzę wszystkożerne, poluje nocą. Na jego dietę składają się głównie małe ssaki (wiewiórki i gryzonie, szczególnie nornice), ptaki, owady, padlina, żaby, węże, ślimaki, owoce (kiedy jagody są dostępne stanowią nawet 30% spożywanego jedzenia). W Szkocji często do tego jadłospisu dochodzą kraby, szkarłupnie i skorupiaki. Latem i jesienią jedzenie jest gromadzone.

Rozród

Krycie odbywa się w lipcu i sierpniu. Ciąża przedłużona trwa nawet 9 miesięcy, ale faktyczny rozwój potomstwa odbywa się w ciągu drugiej połowy ciąży. Młode rodzą się ślepe, głuche, bezzębne, nie pokryte futrem w maju, w liczbie od 2 do 7, o wadze około 30 gram. Otwierają oczy w wieku ok. 7 dni. Ssą mleko ok. 3 miesięcy i zaczynają jeść pokarm mięsny około 34–38 dnia. Na jesieni odchodzą od rodziców i usamodzielniają się, choć często zostają jeszcze pewien czas na ich terytorium. Kuny mogą odbyć gody już ich pierwszego lata, w wieku 14 miesięcy, zazwyczaj jednak krycie odkładane jest dwa, a nawet trzy lata. W niewoli większość samców nie może się rozmnażać nawet do 27 miesiąca ich życia, co może być spowodowane stresem.

Ciekawym zachowaniem jest tak zwana fałszywa ruja, która występuje późną zimą. Zwiększa się wtedy tolerancja pomiędzy samcami i samicami oraz agresja pomiędzy osobnikami tej samej płci, częstotliwość znakowania terytorium oraz poziom hormonów. Niegdyś sądzono, że jest to okres godów, jednak okazało się, że kuny nie parzą się przed latem. Ponieważ przed tym okresem młode, które osiągnęły samodzielność nie są wyganiane z terytoriów, możliwe, że właśnie wtedy to następuje, by nie zagrażały one kolejnemu miotowi.

Długość życia

Na wolności średnio 8–10 lat, w niewoli – do 15. Jej naturalnymi wrogami są: wilk, pies i lis.

Status

W niektórych krajach pod ochroną, w innych zwierzę łowne, bywa też tępiona jako szkodnik. Okres polowań w Polsce: 1 września - 31 marca

Podgatunki

Wyróżnia się 8 podgatunków kuny leśnej

• M. martes borealis Kuznetsov, 1944
• M. martes latinorum (Barrett-Hamilton, 1904)
• M. martes lorenzi Ognev, 1926
• M. martes martes (Linnaeus, 1758)
• M. martes minoricensis lcover, Delibes, Gosálbez & Nadal, 1987
• M. martes notialis (Cavazza, 1912)
• M. martes ruthena Ognev, 1926
• M. martes uralensis Kuznetsov, 1941