Muchołówka szara (Muscicapa striata) – gatunek małego ptaka z rodziny muchołówek.

Występowanie

Zamieszkuje w większej części Europy i zachodniej Azji oraz północne krańce Afryki, od Oceanu Atlantyckiego po Zachodnią Syberię (tam ma swoje lęgowiska). Wędrowny, migruje na duże odległości ze względu na pokarm. Zimuje w środkowej i południowej Afryce na południe od równika do Kapsztadu oraz w południowo-zachodniej Azji (przeloty IV–V i VIII–IX). Wschodnie populacje swe zimowiska mają bliżej - na Półwyspie Arabskim i w Indiach. Wyróżnia się 7 podgatunków.

W Polsce średnio liczny ptak lęgowy w całym kraju od kwietnia do września, rzadko spotykany jedynie w górach.

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny 

Muchołówkę szarą często można spotkać na czatowaniu w eksponowanym miejscu w terenie

Największa z europejskich muchołówek. Obie płci ubarwione jednakowo - oliwkowoszare lub brudnoszare. Samca można wyróżnić tylko po śpiewie. Upierzenie na wierzchu ciała, skrzydłach i ogonie szarobrązowe, bez białego lusterka na skrzydle. Czoło i wierzch głowy ciemno kreskowane, czasem nastroszone. Spód ciała biały z ciemnym kreskowaniem, na bokach brązowawy. Oczy czarne, dziób dość długi, matowy brązowoszary. Przy podstawie dzioba na krawędzi jamy ustnej znajdują się szczeciniaste piórka. Młode wyglądają podobnie jak dorosłe, ale mają bardziej beżowy wierzch głowy, żółtawo nakrapiany wierzch ciała (przypominają łuski) i blado nakrapiany (a nie kreskowany) spód.

W porównaniu z wróblem ma smuklejszą budowę ciała, wielkości rudzika. Ma zaokrąglone skrzydła i dość długi ogon.

Rozmiary

długość ciała 

ok. 14 cm,

rozpiętość skrzydeł 

ok. 23–25 cm,

długość skrzydła złożonego 

8,5-9,1 cm,

długość ogona 

6 cm.

Masa ciała

ok. 15–18 g

Głos

Odzywa się rzadko i cicho, toteż nie jest ptakiem dobrze znanym. Śpiew to krótki, powolny szczebiot, złożony z jedno- i dwusylabowych wysokich, syczących, szorstkich i skrzypiących tonów - "ci ci sri criu tsr" bez strofek. Głos wabiący: ciche pst pst lub niewyraźne, szorstkie tik tik i zaniepokojony: ostre "tk" lub "cek". Po opuszczeniu gniazda młode wydają ciche "cip cip".

Zachowanie

Polując na owady, przesiaduje w punkcie obserwacyjnym (przez większość dnia), tzw. czatowni, w charakterystycznej wyprostowanej pozycji. Często "dyga", strzepuje skrzydłami i ogonem. Zazwyczaj dany ptak ma kilka ulubionych miejsc, wśród których są bezlistne gałązki, płoty, paliki, słupy elektryczne, druty itp. Nie prowadzi skrytego trybu życia, choć w lesie gdy spokojnie siedzi na gałęzi jest trudna do zauważenia. Uwagę zwraca śpiewem i wabieniem lub zwinnym lotem w pogoni za owadami, a czasem tylko pozostawionym gniazdem. W przeciwieństwie do większości ptaków, przed odlotem na zimowiska nie gromadzi rezerw tłuszczu, ale poluje w trakcie migracji. Muchołówki szare wędrują nocą, pojedynczo lub w grupkach rodzinnych.

Długość życia

Przeciętnie 20 lat

Środowisko

Obrzeża prześwietlonych lasów, polany, stare parki i ogrody z krzewami obok otwartych przestrzeni (podobnych siedlisk szukają w czasie migracji). Pierwotnie muchołówki szare zamieszkiwały głównie stare, przerzedzone drzewostany, zwłaszcza nadrzeczne. Obecnie spotykane w prawie wszystkich typach lasów, zwłaszcza na ich obrzeżach, oraz w zadrzewieniach śródpolnych i w pobliżu osad ludzkich, w parkach miejskich i podmiejskich, ogrodach, cmentarzach. Zimuje w lasach akacjowych i ciernistych zaroślach. Nie przylatuje do karmnika. W Europie najczęściej spotykana na terenach rolnych i w obrębie zabudowań.

Pożywienie

Głównym pokarmem muchołówki są muchówki

Owady, przeważnie muchówki, błonkówki, a rzadziej motyle, chrząszcze i ważki. Czatuje na ofiary siedząc na wyeksponowanym miejscu, w pozycji niemal pionowej. Po dostrzeżeniu owada zrywa się do krótkiego, zwinnego lotu i chwyta go kłapnięciem dzioba, po czym wzlatuje i powraca na to samo miejsce (stąd wzięła się nazwa ptaka). Może również zbierać owady z liści, zawisając w powietrzu, oraz z ziemi. Przed połknięciem często odłamuje im skrzydła. Jesienią i latem zjada też jagody, ale w przeciwieństwie do innych muchołówek mięsistymi owocami żywi się rzadko. W czasie chłodnych dni zmienia się jej rytm życia - poszukuje pokarmu w koronach drzew i zbiera martwe owady z ziemi.

Lęgi

Jaja muchołówki szarej

Młode muchołówki szarej w gnieździe

Karmienie podlota

W ciągu roku wyprowadza jeden lub dwa lęgi: pierwszy w maju, a ewentualny drugi w czerwcu. Okres lęgowy kończy się najpóźniej w lipcu.

Toki

Samiec wabi samicę zaczynając swą pieść na wzniesionych elementach terenu. Pary są monogamiczne.

Gniazdo

Półotwarte dziuple i rozwidlenia konarów lub wnęki i zakamarki budynków, zazwyczaj do wysokości 3 m budowane. Może być osadzone na belce stropowej dachu, okiennicy, w płytkiej wnęce muru, półjaskiniach, za pnącymi roślinami lub szczelinie, sęku, pnia drzewnego. Gniazdo, o kształcie czarki, jest budowane przez samicę, wite ze źdźbeł, mchu, porostów, korzonków, piórek i włosia, spojone pajęczynami. Korzysta także z półotwartych skrzynek lęgowych (powinny być jednak zabezpieczone siatką ogrodzeniową aby sroka lub inny krukowaty nie zrabowały lęgu). Rzadko może też być ulokowane w rozwidleniach gałęzi.

Jaja

Samica składa zwykle 4–5 jaj, bladoniebieskich lub zielonkawych z rdzawymi i brązowymi plamkami. Wysiadywanie trwa 12–14 dni i przeważnie jest wykonywane przez samicę. W tym czasie samiec może dokarmiać przyszłą matkę. Zdarza się, że pada ofiarą pasożyta lęgowego jakim jest kukułka.

Pisklęta

Młode opuszczają gniazdo po 12-16 dniach. Przez ok. tydzień lub dwa są jeszcze karmione przez rodziców (samiec dołącza do wychowywania młodych), próbują też same łowić przelatujące owady nie podrywając się z gałęzi. Aż do odlotu na zimowiska nie są przeganiane z rewiru przez rodziców, ale karmione przez nich.

Status i ochrona

Gatunek nie jest zagrożony wg danych IUCN (status LC - least concern).

W Polsce objęty jest ścisłą ochroną gatunkową.
Patrząc na potrzeby człowieka, muchołówka szara jest korzystnym ptakiem, bo eliminuje zbyt wysoką liczbę dwuskrzydłych.