Orlik grubodzioby (Aquila clanga) – gatunek dużego, wędrownego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych.

Występowanie

Zamieszkuje pas od północno-wschodniej Europy do wschodniej Azji. Dość często zalatuje też do Europy Zachodniej, aż po Wielką Brytanię. To gatunek wędrujący sezonowo. Zimuje w południowej Azji, południowo-wschodniej Europie i na Bliskim Wschodzie. Jego niska liczebność sprawia, że jest najmniej poznanym europejskim ptakiem drapieżnym.

W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy, głównie na wschodzie (15-20 par)^[3]. Regularnie lęgnie się tylko na Bagnach Biebrzańskich, w pozostałych regionach pojedyncze lęgi są mniej powtarzalne. Najczęściej spotyka się w czasie przelotów - wiosną w kwietniu i jesienią od września do listopada. Kiedyś był liczniejszym gatunkiem, a w 1959 roku widziano go nawet w Bieszczadach, było to najbardziej wysunięte na południe stanowisko. Orlikom z Doliny Biebrzy ornitolodzy doczepili nadajniki satelitarne PTT, co pozwoliło określić miejsce ich zimowania - w parku narodowym w Zambii.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Ptak o krępej sylwetce. Samica jest trochę większa od samca. Obie płci ubarwione jednakowo. Upierzenie jednolicie brązowe z matowym, szarym odcieniem (może wydawać się wręcz czarne), z wierzchu jednolite, od spodu pokrywy skrzydłowe są ciemniejsze niż lotki. Skrzydła długie i szerokie, tępo zakończone, w locie lotki palczasto rozłożone. Większość ptaków ma na spodzie skrzydeł jasną sierpowatą plamę, gdzie łączą się lotki pierwszorzędowe z pokrywami. Kuper pozostaje biały. Ogon jest krótki. Dziób ciemny, nogi żółte. U dorosłych orlików tęczówka jest ciemnobrązowa. O tym, że są to orły właściwe świadczy całkowicie upierzony skok, z nogawicą dużo węższą niż u orła przedniego. U bardzo ciemnych młodych ptaków zaznaczają się 2-3 jasne paski na czerniawych pokrywach skrzydeł, tworzące rząd kropkowanych plamek (tzw. perły). Orliki prowadzą skryty tryb życia.
Spokrewniony jest blisko z orlikiem krzykliwym, do którego jest też bardzo podobny, choć nieco ciemniejszy, większy i masywniejszy. Sugerowanie się białymi plamami na kuprze nie jest pewne, bo nie zawsze występuje. U obu występują dwie formy: jasna i ciemna, ale nie zaznaczają się zbyt wyraźnie. Oba też podobnie szybują w powietrzu - mają lekko opuszczone "oklapnięte" skrzydła. W locie przypomina orła przedniego.

Orlik grubodzioby z białymi paskami na wierzchniej stronie skrzydeł, Indie

Wymiary średnie

Długość ciała 

ok. 65 cm

Rozpiętość skrzydeł 

160 cm

Masa 

ok. 1200–1600 g

Biotop

Bagna w pobliżu podmokłych lasów liściastych i jeziora otoczone lasami. Zasiedla też duże łąki, łęgi, olsy i mokradła. Preferuje tereny równinne ze starymi drzewostanami, najlepiej ponad 60-letnimi. Wybiera głębsze partie kompleksów w których wzdłuż rozrzedzonych drzew może wznieść się na pagórki.

Okres lęgowy

Toki

Toki mają miejsce wiosną. Orlik w czasie lotu godowego wznosi się bardzo wysoko, po czym zaczyna lotem nurkowym opadać w dół. Kolejny wzlot na dużą wysokość wykonuje szybowaniem na rozpostartych skrzydłach.

Gniazdo

W koronie drzewa liściastego, znacznie rzadziej iglastego, tuż przy pniu. Orlik buduje gniazdo z gałęzi, suchych korzeni i patyków, wyścieła je trawą, mchem, puchem i świeżymi zielonymi gałązkami brzozy, jemioły lub świerku. Ma kolisty kształt i średnicę 100 cm, a wysokość 0,9 m. Może znajdować się na 11-14 metrach wysokości, ale też zdarzają się lęgi na 4,5 metrach. Jedno miejsce lęgowe zajmowane jest przez parę sezonów. W przeciwieństwie do orlika krzykliwego orlik grubodzioby w czasie wyprowadzania lęgów może odganiać bieliki.

Jaja

Wyprowadza jeden lęg w roku, w maju. W zniesieniu, pod koniec kwietnia, zazwyczaj 2 białe jaja, brunatno nakrapiane o wymiarach 68,2 x 54,2 mm.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres około 42-44 dni przez obydwoje rodziców, już od pierwszego jaja. 2 młode wykluwają się asynchronicznie pod koniec maja lub na początku czerwca. Matka karmi głównie starsze pisklę, które agresywnie atakuje młodsze, aż w końcu je pożera. Ostatecznie przeżywa tylko jedno młode. Okazuje się zatem, że drugi potomek pełni jedyne rolę rezerwową - przeżywa wtedy, gdy ze starszego jaja nie wylęgnie się pisklę. U orlika grubodziobego zachodzi zatem obligatoryjny kainizm. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 55 dniach. Młode orlika grubodziobego w porównaniu z orlikiem krzykliwym są gęsto cętkowane i mają biały kuper. Pełną samodzielność uzyskują po 60-65 dniach.

Pożywienie

Orlik w czasie czatowania

Je padlinę, poluje też na średniej wielkości kręgowce - ssaki do wielkości zająca, ptaki do rozmiarów cietrzewia, gady i płazy. Uzupełnienie stanowią duże owady. Preferuje norniki, a z większych ssaków łasice i gronostaje. Wśród ptaków chwyta skowronki, potrzosy, krzyżówki, a nawet na zimowisku może polować na żurawie.

Poluje na ziemi lub chwyta zdobycz w powietrzu w locie poszukiwawczym. Może też czatować. Żerowanie może zajmować od 0,5 do 7,5 godziny dziennie. Samce najchętniej wyruszają na łowy w godzinach południowych, od 10-14. Skuteczność łapania zwierzyny ocenia się na ok. 35%. Najczęściej łowiskami są łąki, które znajdują się w pobliżu lęgowisk.

Ochrona

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wokół gniazd orlików grubodziobych obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1.03 do 31.08) – w promieniu do 500 m od gniazda. Inne działania polegają na ograniczaniu zarastania jego żerowisk poprzez wypas lub wykaszanie łąk. Dyrektywa Ptasia uznaje orlika grubodziobego za gatunek krytycznie zagrożony. Poza tym niekiedy ratuje się drugie pisklę w lęgu i sztucznie wychowuje. Status ten wynika ze skrajnie niewielkiej populacji i zmian środowiska, gdzie dochodzi do osuszania terenów podmokłych.