Orlik krzykliwy (Aquila pomarina) – gatunek dużego, wędrownego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych (podrodzina orły, rodzaj Aquila).

Występowanie

Zamieszkuje wschodnią (do zachodniej Białorusi) i południową (na południe od Grecji) Europę, Azję Mniejszą, na Kaukazie i subkontynent indyjski. Pomiędzy tymi regionami rzadko spotyka się osobniki koczujące. Europejskie ptaki zimują w Afryce. Przeloty w kwietniu i wrześniu - październiku. Zasięg występowania jest przybliżony do areału orła cesarskiego. Oba gatunki były w równej mierze tępione przez człowieka i ucierpiały z powodu przekształceń pierwotnych obszarów leśnych w step kulturowy. W Europie Zachodniej istnieje potencjalna możliwość ponownego zasiedlenia jej przez orlika. Wprawdzie nie gnieździ się tam, ale regularnie zalatuje do krajów graniczących z jego obecnym zasięgiem - do Niemiec, Austrii, Danii i Włoch. Im dalej jednak na zachód tym warunki mniej temu sprzyjają.

W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy, głównie na wschodzie i północy (populację szacuje się na 1700-1900 par). Występuje nierównomiernie. Spotyka się go najczęściej w regionie warmińsko-mazurskim i południowo-wschodniej Małopolsce, rzadziej na Lubelszczyźnie, Nizinie Północno-podlaskiej, na Pomorzu Zachodnim i Środkowym. Pojedyncze pary odnotowano w Wielkoposlce, na Śląsku i w Polsce Centralnej. Mimo to, orlik krzykliwy jest jednym z najliczniej występujących u nas orłów. To ptak wędrowny - przeloty wiosenne mają miejsce w kwietniu, a jesienne od sierpnia do września. Dawniej był to w Polsce ptak liczny i dość pospolity.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Sylwetka orlika w locie, Sanok

To jeden z najmniejszych gatunków z podrodziny orłów. Obie płci ubarwione podobnie: są jednolicie ciemnobrązowe, matowe z szarym odcieniem. Niektóre pióra na potylicy, spodzie ciała, głowie tworzą jaśniejsze pióra. Dziób ciemny, palce żółte. Ma dość krótki ogon. Młode ptaki różnią się od dorosłych białawymi piórami na barkówkach, lotkach III rzędu i na pokrywach skrzydeł (z wierzchu i od spodu) tworzącymi białawe pasy (tzw. uperlenie). Z każdym pierzeniem są coraz bardziej brązowe i podobne do rodziców. Dużo ciemniejsze upierzenie zyskują w czwartym roku życia, kiedy osiągają dojrzałość płciową. Tak jak inne orły, również orlik ma upierzone po szpony skoki. Podobny do orła przedniego, lecz o wiele mniejszy, zbliżony wielkością do myszołowa, choć jest nieco większy od niego. W terenie praktycznie nie da się go odróżnić od bardzo podobnego orlika grubodziobego. Różnice pozostają bowiem ukryte w szczegółach, np. u młodych orlika krzykliwego znajduje się na potylicy rdzawa plama.

Lot 

W locie widoczne długie, deskowate, długi i równowąskie skrzydła z palczasto rozłożonymi lotkami pierwszego rzędu oraz białe nasady lotek (pokrywy skrzydłowe są jaśniejsze niż lotki i mogą mieć na wierzchu rdzawe plamy). W powietrzu odznacza się jego potężny dziób oraz charakterystyczna głowa. W czasie kołowania ma charakterystycznie załamane w nadgarstkach skrzydła, które przez to lekkie opuszczenie wyglądają jakby były "oklapnięte" ze zmęczenia.

Orlik w Parku Ptasim w Marlow

Wymiary średnie

Długość ciała 

61–66 cm

Rozpiętość skrzydeł 

177 cm

Waga 

do 1600 g

Biotop

Zwarte, stare i rozległe lasy, przeważnie mieszane i liściaste, w pobliżu pól uprawnych, łąk i pastwisk, na obszarach obfitujących w tereny podmokłe i jeziora. Tereny lęgowe znajdują się na niższych i średnich terenach nad poziomem morza. Wschodnia część zasięgu pozbawiona jest dużych kompleksów leśnych, co sprawia, że wybiera na swe siedliska gaje i lasy łęgowe o niewielkiej powierzchni.

Okres lęgowy

Toki

Toki przypominają taniec godowy myszołowa. Orlik krążąc na ziemią nagle składa skrzydła i pikuje pod ostrym kątem w dół by tuż nad ziemią rozpostrzeć skrzydła i delikatnie wznieść się w górę.

Gniazdo

Na koronie wysokiego drzewa, przeważnie iglastego (sosna, jodła, świerk, jodła, ale i dąb, olsza, czy brzoza), na skraju lub też w głębi drzewostanów (nawet na zadrzewieniach śródpolnych), tuż przy pniu lub na rozwidleniu konarów, w dolnej części korony. Gniazdo zbudowane jest z gałęzi, wyścielone trawą. Gnieździ się też w górach do 1 500 m n.p.m., gdzie preferuje doliny z bukami i jodłami w okolicach potoków. Ptak przywiązuje się do danego drzewa i przez lata do niego wraca, a na stare gniazdo dokłada kolejne gałązki (są jaśniejsze od starszych).
Orliki jako ptaki terytorialne chronią swego gniazda przed intruzami, jak i innymi orlikami.

Lęg złożony z 2 jaj, w gnieździe wyścielonym gałązkami świerku

Jaja

Mało wydłużone, różnobiegunowe, bez połysku, składane pod koniec kwietnia lub na początku maja w ilości przeważnie 2, o wymiarach średnich 63x53 mm. Mają rudawą barwę i brązowe plamkowanie. Jeden lęg w roku, w maju.

Wysiadywanie

Wysiadują oboje rodzice przez okres ok. 33-43 dni. Młode wylęgają się kolejno (asynchronicznie), tak więc różnią się wiekiem (o około 3 dni) i starsze mają większe szanse na przeżycie, a wręcz same wypychają młodsze rodzeństwo z gniazda lub je zadziobują (co jest przykładem kainizmu). Rodzice tylko wyjątkowo są w stanie wykarmić oba młode. Oboje się nimi zajmują - w gnieździe 55 dni, a poza nim 25 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 49-56 dniach, na przełomie lipca i sierpnia.

Pożywienie

Orlik krzykliwy w niewoli, Bawaria

Główną część diety stanowi zwierzyna naziemna - od dużych owadów po młode zające, choć najchętniej łowi gryzonie, takie jak norniki (Microtus sp. stanowi ok. 65% jego pożywienia). Są to zatem małe ssaki, płazy, gady i drobne bezkręgowce, w tym mięczaki. Żeruje na terenach otwartych, np. na terenach podmokłych. Komitet Ochrony Orłów określił, że na polowania wybiera łąki i pastwiska w 47%, uprawy zbożowe z miedzami w 24%, niskopienne użytki - 15 %. Unikają monokultur. Zdobyczy wypatruje z wysokiego stanowiska, np. śródpolnego drzewa, lub łapie ją (głównie żaby) chodząc po ziemi w czym pomagają mu długie nogi. Może krążyć nad ofiarą i wypatrzeć ją z wysokości nawet 100 m, zawisając w bezruchu. Skuteczność polowań dochodzi do 40%.

Ochrona

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Polska Czerwona Księga określa go jako gatunek wymagający szczególnej uwagi. Wokół gniazd orlików krzykliwych obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 100 m, a okresowo (od 1.03 do 31.08) – w promieniu do 500 m od gniazda.
Jednym ze sposobów ochrony tego gatunku i znacznego zwiększenia jego liczebności jest zapobieganie śmierci drugiego pisklęcia. Słabsze młode, które często są wypychane poza gniazdo, przenosi się do innego gniazda np. myszołowa, utrzymywanego w sztucznej hodowli.

Dyrektywa Ptasia określa za największe zagrożenia dla orlika utratę naturalnych siedlisk przez:

• likwidację bagien,
• wyrąb starych drzewostanów w okolicach wód,
• zarastanie terenów podmokłych,
• intensyfikację rolnictwa.