Orzeł cesarski (Aquila heliaca) - duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych.
Występowanie
Zamieszkuje szeroki pas stepów strefy umiarkowanej od południowo-wschodniej Europy (liczniej w Ukrainie), Bliski Wschód po Azję Środkową i jezioro Bajkał. Wędrówki nie są dalekie. Zimuje w Afryce, na Bliskim i Środkowym Wschodzie, Indiach i Chinach. Populacja europejska liczy sobie 320-370 par lęgowych.
- Do Polski zalatuje sporadycznie przeważnie w kwietniu i maju, a rzadziej jesienią (obserwowany 20 razy głównie na południu kraju), pomimo, że gniazduje u naszych południowych sąsiadów. W Europie Środkowej pary lęgowe występują tylko na Węgrzech i Słowacji w liczbie 65-85 par, która się powoli zwiększa.
Dawniej do tego gatunku zaliczano też orły występujące na Półwyspie Iberyjskim, których izolowane populacje występują na Półwyspie Iberyjskim i w Maroku. Obecnie wydzielane w osobny gatunek - orła iberyjskiego (Aquila adalberti).
Charakterystyka
Cechy gatunku
Zdecydowane ubarwienie odróżnia go od innych orłów, choć obserwator musi zobaczyć zestaw charakterystycznych cech w upierzeniu. Podobny do nieco większego orła przedniego, ale ma szersze i duże skrzydła i krótszy ogon. Samice znacznie większe od samców, jednak między płciami nie ma różnic w ubarwieniu. Wierzch ciała ciemnobrunatny, podobnie w tym skrzydła i tułów, spód nieco jaśniejszy. Na potylicy i karku płowa, żółta plama, białe nieregularne plamy na barkach. Ogon szary i wąski, na jego końcu szeroki ciemny pas. Dziób ciemny, szpony żółte. Podobnie jak inne orły (prócz bielików łowiących swe ofiary również w wodzie), jego skok jest opierzony aż po palce. U młodych brak białych plam na barkach, a całe upierzone są w kolorze ochry (jasnobrązowym). Poza tym na piersi i brzuchu widać kreskowanie z jasnym klinem na lotkach I rzędu, u nasady ogona widnieje kremowa plama. Każde pierzenie zwiększa ilość piór ciemnych, a po 3-4 latach są już ubarwione jak ptaki dorosłe. Gdy szybuje, długie skrzydła trzyma poziomo wyprostowane lub lekko wyciąga i unosi lotki ku przodowi, natomiast w locie ślizgowym są one lekko uniesione. W czasie szybowania ma często złożony ogon.
Wymiary średnie
- dł. ciała
- ok. 72–84 cm
- rozpiętość skrzydeł
- 180–215 cm
- waga
- ok. 2,5–4,5 kg
Biotop
To gatunek południowy. Jego środowisko to step, lasostep, półpustynie z zaroślami saksaułu, tereny otwarte graniczące ze starymi drzewostanami - żeruje na polach uprawnych i stepach. Spotkać go można głównie na wyżynach. Orły mogą lęgnąć się zarówno w lasach łęgowych, grądowych, jak i w górskich lasach świerkowych. Nie występuje wysoko w górach ani gęstych lasach.
Okres lęgowy
Gniazdo
Gniazdo ulokowane na dużym, samotnym drzewie, może być widoczne z dużej odległości. Gniazda znajdują się na różnej wysokości nad poziomem morza. Mogą być nawet na klifie albo na wysokim krzewie. Tworzą platformę z korzeni i patyków.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu 2 do 3 białych jaj nakrapianych na brązowo.
Wysiadywanie i opieka nad młodymi
Jaja wysiadywane są przez okres około 42-45 dni. Gdy dorosłe ptaki je opuszczają przykrywają jaja, a gdy są młode to kładą na nie gałązki, co ma chronić je przed drapieżnikami. Młode wykluwają się w odstępach kilkudniowych. Te słabsze i młodsze często jest zjadane przez starsze pisklę lub ginie z głodu. Pisklęta opuszczają gniazdo po ponad 2 miesiącach - po 60-70 dniach są samodzielne.
Pożywienie
Małe i średniej wielkości ssaki, padlina, nawet gdy jest już mocno rozłożona, a również gady, duże owady i ptaki oraz ich pisklęta, które lęgną się na ziemi. Poluje na otwartych przestrzeniach preferując niziny. Ofiar wypatruje w czasie swojego krążącego lotu patrolowego lub też chodząc po ziemi. Łapie zwierzynę o rozmiarach właściwych dla swoich rozmiarów, np. gryzonie (susły i chomiki), dzikie króliki, zające, ptaki krukowate.
Ochrona
W Polsce objęty ochroną gatunkową, podobnie jak w innych krajach, gdzie występuje. W Europie jest zagrożony wyginięciem, jego zasięg skurczył się. Jest pewną prawidłowością fakt, że wraz ze wzrostem działalności człowieka i jego wpływu na środowisko zmniejszała się liczebność populacji orłów. Na wielu obszarach orły wyginęły, na innych przenosiły się z nizin na bardziej niedostępne tereny górskie, gdzie niewielkie populacji przetrwały do dziś. W ostatnich dziesięcioleciach XX wieku rozpoczęto wdrażanie bardziej wzmożonej ochrony orłów, czego skutkiem jest wzrost ich liczby i wracanie na pierwotne obszary lęgowe. Najbardziej szkodzi mu niszczenie naturalnych siedlisk, obniżenie liczebności populacji małych ssaków oraz prześladowania ze strony człowieka.
- Orzeł cesarski należy do tej grupy orłów od których wziął się podziw człowieka dla jego majestatycznego wyglądu i przez to umieszczanie tych ptaków na samej górze ptasiej hierarchii.
Domena | eukarionty |
Królestwo | zwierzęta |
Typ | strunowce |
Podtyp | kręgowce |
Gromada | ptaki |
Podgromada | Neornithes |
Nadrząd | neognatyczne |
Rząd | jastrzębiowe |
Rodzina | jastrzębiowate |
Podrodzina | orły |
Rodzaj | Aquila |
Gatunek | orzeł cesarski |
Nazwa systematyczna | |
Aquila heliaca | |
Savigny, 1809 | |
Kategoria zagrożenia (CzKGZ) | |
narażony na wyginięcie
|
|
Zasięg występowania | |
letnie lęgowiska zimowiska |