Orzełek włochaty (orzełek) (Hieraaetus pennatus syn. Aquila pennata, -us) – duży, wędrowny ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae).
Występowanie
Areał tego orła w wyniku działalności człowieka uległ znacznemu rozproszeniu. Zamieszkuje południową (Hiszpania) i wschodnią Europę (jej cieplejsze rejony), północną Afrykę i Azję Środkową, na wschód od Środkowej Syberii i północnej Mongolii. Ptaki z populacji europejskiej zimują w Azji Mniejszej i Afryce Równikowej (na południe od Sahary), z azjatyckiej na Bliskim Wschodzie i w zachodnich Indiach.
- W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy na wschodzie (5-10 par). Wynika to m.in. z tego, że Polska znajduje się na północnej granicy jego zasięgu. Najczęściej widywany jest w Puszczy Białowieskiej i na Bagnach Biebrzańskich. Należy do najrzadszych polskich ptaków drapieżnych. Przeloty odbywają się w kwietniu - maju oraz od sierpnia do września.
- W XIX wieku był w Polsce rzadkim ptakiem lęgowym, obecnie głównie zalatującym - w 2006 roku nie było go na liście awifauny krajowej.
Charakterystyka
Cechy gatunku
Najmniejszy europejski orzeł. Wydziela się dwie formy barwne:
- jasną,jasnobrązowy wierch z białawym spodem ciała oraz pokrywami podskrzydłowymi kontrastującymi z ciemnymi lotkami,
- ciemną, o ciemnoszarobrązowym wierzchu oraz ciemnym lub rdzawobrązowym spodem. Widać rozjaśnienia na lotkach I rzędu, również ogon jest jaśniejszy. Występuje rzadziej. Forma mylona jest czasem z ciemnym myszołowem lub kanią czarną.
Różnią się one jednak głównie spodem ciała, ale u obu na barkówkach i wierzchu skrzydeł są płowe plamy. Formy pośrednie nie są tak częste, jak u myszołowa. Obie formy mogą się ze sobą krzyżować, ale potomstwo posiada ubarwienie jednego z rodziców, a nie upierzenie pośrednie. Upierzenie obu płci jednakowe, lecz samica jest znacznie większa od samca. Wierzch ciała szarobrunatny, potylica i kark rudy, spód biały lub brązowy, rzadziej rdzawy (w zależności od odmiany barwnej) z podłużnymi ciemnymi plamami (najciemniejsze osobniki mają plamy niewidoczne). Końce skrzydeł mają wyraźnie palczasty kształt, a przy locie są skierowane lekko do tyłu. Ogon szary, lotki ciemne. Dziób ciemny, nogi żółte. W powietrzu wykorzystuje prądy termiczne.
- Jest wielkości myszołowa, choć po dużej głowie szybko daje się rozpoznać orła. Ma też dłuższe skrzydła, ogon i smuklejszą sylwetkę. Podobny, choć nieco większy, jest orzełek południowy. Podobnie jak inne orły, ma opierzone nogi aż do placów.
Wymiary średnie
- Długość ciała
- ok. 50 cm
- Rozpiętość skrzydeł
- 120 cm
- Waga
- ok. 750 - 950 g
Biotop
Lasy liściaste i mieszane o dużej powierzchni, doliny rzeczne między wzgórzami, stoki górskie. W północnych częściach zasięgu preferuje niżej położone tereny nizin o charakterze lasostepu z rozległymi i starymi przerzedzonymi lasami, bo to gatunek ciepłolubny. Południowe populacje można spotkać nawet a górnej granicy lasu w górach, ale musi on graniczyć z otwartymi przestrzeniami.
Okres lęgowy
Toki
Nim orzełki przylecą na lęgowiska wykonują specyficzny lot godowy o gwałtownych wzlotach, z pikowaniem i nawrotami.
Gniazdo
Na wysokim, zazwyczaj liściastym drzewie. Wyjątkowo, gdy brakuje zadrzewień, ulokowane na skalnej półce. Tworzy platformę, wyścieloną zielonymi gałązkami. Orzełek chętnie też przejmuje gniazda innych większych ptaków.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju zazwyczaj dwa białawe, słabo nakrapiane jaja.
Wysiadywanie i wychowywanie piskląt
Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres około 37 dni przez obydwoje rodziców. Przeważnie jednak to samica siedzi na jajach i potem wychowuje młode. Pomoc ze strony samca jest niewielka, głównie sprowadza się do przynoszenia do gniazda świeżego pokarmu. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 53 dniach.
Pożywienie
Małe i średnie ssaki oraz ptaki, do wielkości gołębia grzywacza. Rzadziej chwyta gady i duże owady. Wyjątkowo jednak potrafi złapać ptaka rozmiarów kury i ssaka o gabarytach królika.
Dieta i sposób łowienia podobna są do preferencji krogulca. W czasie polowania czatuje w koronie drzewa na zdobycz, a gdy zauważy ofiarę odpowiedniej wielkości nagle atakuje ją świetnie manewrując w pogoni między gałęziami drzew za ptakami śpiewającymi. Na terenach otwartych, jak łąki, pola, łowi głównie gryzonie nagle spadając na nie z powietrza.
Ochrona
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej. Wokół gniazd orzełków obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 100 m, a okresowo (od 1.02 do 31.08) - w promieniu do 500 m od gniazda.[4]. W Dyrektywie Ptasiej uznany za krytycznie zagrożony z powodu skrajnie niewielkiej populacji położonej na granicy zasięgu gatunku.
Domena | eukarionty |
Królestwo | zwierzęta |
Typ | strunowce |
Podtyp | kręgowce |
Gromada | ptaki |
Podgromada | Neornithes |
Nadrząd | neognatyczne |
Rząd | jastrzębiowe |
Rodzina | jastrzębiowate |
Podrodzina | orły |
Rodzaj | Hieraaetus |
Gatunek | orzełek włochaty |
Nazwa systematyczna | |
Hieraaetus pennatus | |
(Gmelin, 1788) | |
Kategoria zagrożenia (CzKGZ) | |
najmniejszej troski
|
|
Zasięg występowania | |
letnie lęgowiska zimowiska |