Piecuszek (Phylloscopus trochilus) – niewielki ptak wędrowny z rodziny świstunek, wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych.

Występowanie

Zamieszkuje lasy umiarkowanej i chłodnej części Eurazji od Francji i środkowych dolin Alp (jednocześnie południowa granica areału) w Zachodniej Europie po Kamczatkę we wschodniej Syberii. Północna granica jest bardziej wysunięta ku biegunowi niżu pierwiosnka - za polarną granicę lasu. Nie spotkamy jej w basenie Morza Śródziemnego i w południowo-wschodniej Europie. To ptak wędrujący na dalekie odległości. Trasy jego migracji oraz miejsca zimowisk poznano dobrze dzięki obrączkowaniu populacji z Zachodniej i Środkowej Europy. Brakuje dokładnych danych o wędrówkach azjatyckich piecuszków. Przyloty w kwietniu i maju, odloty w sierpniu i wrześniu. Zimuje na całym obszarze Afryki na południe od Sahary. Wyróżnia się 3 podgatunki.

W Polsce liczny ptak lęgowy (lokalnie może być bardzo liczny) i jeden z najpowszechniejszych. Można go spotkać w całym kraju , również w górach, gdzie występuje też na górnej granicy lasu na wysokości 1500 m n.p.m.

Charakterystyka

Piecuszki są znacznie mniejsze od wróbli, toteż ich obecność zdradza głównie melodyjny śpiew

Cechy gatunku

Wielkości modraszki, ale o smuklejszej sylwetce. Obie płci ubarwione jednakowo i tych samych rozmiarów. Upierzenie na wierzchu ciała oliwkowozielone z szarym odcieniem, na spodzie (gardziel, wole i bardziej oliwkowa pierś) żółtawe, brzuch biały. Nad okiem jasnożółta brew podkreślona czarnym paskiem ocznym. Nogi brązowo-pomarańczowe, dziób ciemnobrązowy. Podobny do pierwiosnka, który jednak jest ubarwiony bardziej blado i ma ciemnoszare nogi, a piecuszek bardziej wystające lotki pierwszorzędowe, jaśniejszą brew, nogi i jest bardziej żółty; oraz do świstunki leśnej, która jest większa i ma proporcjonalnie dłuższe skrzydła i krótszy ogon.

Bardzo ruchliwy i trudny w obserwacji - piecuszek jest znacznie mniejszy od wróbla. Samiec agresywnie broni terytorium. Wabienie u świstunek jest charakterystyczne, co ułatwia bezbłędne rozpoznawanie. Lot nie jest charakterystyczny.

Głos 

Śpiew jest fletowy, melancholijny (przejmujące wzdychanie), szczebiotliwy, składający się z szeregu opadających dźwięków z cichnącym zakończeniem, "di-di-di-dye-dye-dejda-dejda-da". Wiosną jest często słyszany. Ma bardziej melodyjny wydźwięk niż pieśń pierwiosnka. Wyższe i niższe tony mogą być przypominać trele zięby. Najczęściej samiec śpiewa z wierzchołków drzew, przemieszczając się co jakiś czas pomiędzy zadrzewieniami. Zawołania to miękkie dwusylabowe "hju it".

W trakcie letnich upałów, gdy skończy się okres lęgowy wiele gatunków ptaków pierzy się i przestaje śpiewać. Wtedy to melodia piecuszka jest jednym z najczęstszych ptasich głosów.

Wymiary średnie

długość ciała 

11 cm

rozpiętość skrzydeł 

19 cm

Masa ciała

ok. 11 g

Biotop

Brzozy są jednym z ulubionych drzew na których przesiaduje piecuszek

Głównie dobrze nasłonecznione, luźne młode drzewostany liściaste z bujnym runem i podszytem (olsy i podmokłe lasy, na północy w tundrze brzozowej), obrzeża lasów, zadrzewienia śródpolne, zakrzewienia liściaste (najlepiej brzozowe lub wierzbowe) na tarasach zalewowych dużych rzek, łozowiskach, jak też w parkach, sadach, przesiekach i ogrodach. W górach płaty kosodrzewiny. Z reguły omija wysokopienne lasy i parki miejskie. Piecuszki zwykle nie występują tak licznie w kraju jak pierwiosnki, wyjątek tu mogą stanowić młodniki sosnowe, gdzie występują w większej ilości. W porównaniu z pokrewnym gatunkiem ma też większe wymagania do terenów lęgowych, choć nie ma znaczenie skład gatunkowy drzewostanu czy wysokość nad poziomem morza. Omija jednak zwarte kompleksy leśne, gnieżdżąc się w takich, gdzie występują prześwity - poręby i zbiorowiska młodszych drzew. Preferuje też obszary ze zbiornikami wodnymi. W górach na górnej granicy lasu i w piętrze kosodrzewiny to jeden z najliczniej śpiewających ptaków.

Okres lęgowy

Gniazdo

Brązowo nakrapiane jaja piecuszka

Mają kulisty kształt zbudowany z suchych traw, gałązek, igliwia, mchów i porostów (skład zależy od tego co ptak znajdzie w okolicy), usytuowane są na ziemi lub tuż nad ziemią w gęstej trawie, krzewie maliny lub jeżyny, bardzo dobrze ukryte. Całość budowana przez samicę przypomina dawny wiejski piec, stąd też nazwa rodzajowa. Często ulokowane jest na zboczy lub skarpie na skarpach przydrożnych rowów. Otwór znajduje się z boku. W miejscu dobrze nasłonecznionym. Pary są monogamiczne.
Gniazda najliczniejszych świstunek zachodnio- i środkowoeuropejskich można rozróżnić gdy zna się parę zasad ich tworzenia. Wśród nich piecuszek tworzy najmisterniej utkane konstrukcje. U pierwiosnka dość duże gniazda nie są tak starannie wypracowane. Oba gatunki do wyściółki wykorzystują głównie pióra (świstunka leśna tylko wyjątkowo je wykorzystuje, zamiast tego zbiera delikatną trawę i włosy wybierane z padliny). Oprócz tego znajdują się tam korzonki, sierść i sucha trawa.

Jaja 

W ostatnich dniach maja składa 5-7 białych jaj o średnich wymiarach 16x12 mm, z licznymi, drobnymi jasnoczerwonymi plamkami (mniej wyraźne niż u świstunki, a u pierwiosnka na szerszym końcu tworzą dobrze widoczny wianuszek) z rdzawym odcieniem. Wyprowadzają jeden lęg w ciągu roku.

Wysiadywanie i pisklęta

Od złożenia ostatniego jaja samica siedzi na nich przez okres 12-13 dni. Po tym okresie ogrzewa pisklęta. Rolą samca jest głównie pomoc matce przy karmieniu. Młode, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 18-19 dniach.

Pożywienie

Głównie drobne owady (w tym latające), ich larwy i inne bezkręgowce. Jesienią je również jagody.
Żerują na gałęziach, gałązkach i wśród liści.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.