Szukaj zwierząt alfabetycznie: a| b| c| d| e| f| g| h| i| j| k| l| m| n| o| p| q| r| s| t| u| v| w| x| y| z|
Charakterystyka Ryś
Bawiące się kocięta

Ryś, ryś euroazjatycki, ryś eurazjatycki (Lynx lynx) – gatunek lądowego ssaka drapieżnego z rodziny kotowatych, największy z rysi (Lynx). Występuje w Europie i Azji. Poza kotem domowym, ryś i żbik są jedynymi występującymi w Polsce przedstawicielami kotowatych. Ryś jest też jednym z największych drapieżników Europy. Został opisany naukowo przez Karola Linneusza w 1758 roku pod nazwą Felis lynx. W Polsce jest zwierzęciem rzadkim i chronionym. Badaniem populacji rysia w Polsce zajmuje się Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk i Instytut Ochrony Przyrody PAN.

Występowanie

Pierwotnie zasięg rysia obejmował obszar od Pirenejów po Kamczatkę, od Bałkanów po Skandynawię i od Turcji po Kaszmir i Tybet. Obecny naturalny zasięg tego gatunku nie obejmuje krajów Europy Zachodniej. Od lat siedemdziesiątych zasięg ponownie zaczął się rozszerzać dzięki reintrodukcji na obszarach Szwajcarii, Austrii, Czech, Francji i Słowenii. W Skandynawii obserwuje się rozprzestrzenianie tego gatunku poza koło podbiegunowe.

Status rysia euroazjatyckiego jest różny w zależności od obszaru:

  • Francja: wytępiony ok. 1900 roku, obecnie reintrodukowany w Wogezach i Pirenejach.
  • Niemcy: wytępiony w 1850. W latach 90. XX wieku reintrodukowany w Lesie Bawarskim i Harzu. W roku 2002 stwierdzono pierwszy miot dzikich rysi na terenie Niemiec.
  • Szwajcaria: wyginął w roku 1915, reintrodukowany w roku 1971; z obszaru Szwajcarii rysie przewędrowały do Austrii, gdzie już od dawna były wytrzebione.
  • Karpaty: na tym górzystym obszarze od Czech do Rumunii żyje ok. 2200 rysi.
  • Półwysep Bałkański: w Serbii, Macedonii, Albanii i Grecji żyje w sumie około 50 rysi; ta niemal wymarła populacja ma szansę zostać zasilona przez rysie migrujące z obszaru Słowenii.
  • Skandynawia: W Norwegii, Szwecji i Finlandii żyje w sumie około 2500 rysi. Skandynawskie rysie były bliskie wyginięcia, ale ich liczebność zwiększyła się dzięki ochronie. W międzyczasie zniesiono zakaz polowania na te zwierzęta.
  • Rosja: ponad 90% wszystkich rysi euroazjatyckich zamieszkuje lasy Syberii. Ich zasięg obejmuje obszar od zachodnich granic Rosji do wyspy Sachalin na Pacyfiku.
  • Azja Środkowa: rysie występują też naturalnie w Chinach, w prowincjach Gansu, Qinghai, Syczuan i Shaanxi, a także w Mongolii, Uzbekistanie, Kazachstanie, Turkmenistanie, Kirgistanie i Tadżykistanie.

Występowanie na terenie Polski

Na terenie Polski wyróżnia się dwie populacje rysi. Populacja nizinna występuje w Polsce północno-wschodniej (Puszcze Augustowska, Knyszyńska, Białowieska i Borecka), a karpacka we Wschodnich i Zachodnich Karpatach oraz na Pogórzu Karpackim. Od lat 80. nielicznie spotykany jest na Roztoczu i na Polesiu Lubelskim. Niewielka, sztucznie reintrodukowana na początku lat 90. XX wieku populacja żyje w Puszczy Kampinoskiej. Część osobników z tej populacji zasiedliła lasy Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego[3]. Według autorów raportu ZBS PAN "Czynna ochrona rysia w Polsce" w 2008 liczba rysi w Polsce oszacowana została na około 200 osobników[4].

Siedlisko

Duże, zwarte kompleksy leśne ze starymi drzewostanami o gęstym podszycie, zarówno górskie jak i nizinne, iglaste i mieszane. W zależności od obfitości siedliska, areał osobniczy rysia euroazjatyckiego może się wahać od 130 km² do 1400 km² (w Polsce do 350 km²[5]). Dla samic powierzchnia terytorium może być znacznie mniejsza, nie sięgająca nawet połowy powierzchni siedliska samca. Zwierzęta te czują silny instynkt terytorialny i jako zwierzęta żyjące samotnie często walczą o swój rewir. Rysie, głownie samce, znakują swe terytorium moczem lub pozostawiają ślady pazurów na drzewach. Ryś zagrzebuje swój kał, nie czyni tego wyłącznie na granicy swego terytorium. Odchody pełnią funkcję znaków granicznych.

Charakterystyka ogólna

Ryś euroazjatycki jest największym przedstawicielem rodzaju Lynx. Ma okrągłą głowę, krępe ciało osadzone na długich, silnych łapach, palce zakończone wysuwalnymi pazurami. Wierzch czarnożółtorudy z brunatnymi plamkami (wyraźniejsze u populacji karpackich, i mniej wyraźne u nizinnych), brzuch i bokobrody białe. Stojące uszy są zakończone charakterystycznym pędzelkiem sztywnych, czarnych włosów, ogon krótki, ciemniejszy na czubku. Ryś ma dobrze rozwinięte zmysły wzroku i słuchu. Sprawnie wspina się po drzewach, dobrze skacze. Nie jest za to dobrym biegaczem, szybko się męczy.

Wymiary

Długość ciała bez ogona
70 - 130 cm
Długość ogona
15 - 40 cm
Wysokość w kłębie
50 - 75 cm
Masa ciała
15 - 38 kg

Pokarm 

Pożywienie rysia stanowią gryzonie, zające, ptaki, sarny, młode jelenie, kozice i warchlaki, czasami padlina. Ryś atakuje z małej odległości, unika dłuższych pościgów. Powodzeniem kończy się co 4-5 atak.

Rozród 

Ciąża trwa około 67-74 dni, w miocie jest od 1 do 4, wyjątkowo 6 kociąt. Kocięta rodzą się w gęstych młodnikach, wykrotach lub zwałowiskach drzew. Ważą około 290 g, otwierają oczy między 24 i 30 dniem życia; ssą do 3-6 miesięcy. Samodzielność osiągają przed upływem 1 roku życia, w wieku 9-11 miesięcy, wówczas opuszczają matkę. Samice dojrzewają płciowo w wieku od 9 miesięcy do 1,5 roku, samce później, w wieku od 1,5-2 lat.

Długość życia

Na wolności żyją 14-17 lat. W niewoli mogą osiągnąć wiek około 26 lat.

Tryb życia

Poza okresem godowym prowadzą samotniczy i nocny tryb życia. Rewiry samców są większe niż rewiry samic; rewir jednego samca może zachodzić na rewiry 2-3 samic. W trakcie poszukiwania jedzenia rysie przemierzają średnio 7 km w czasie jednej nocy, ale mogą przebyć ponad 20 kilometrów. Wbrew utartym poglądom ryś nie czatuje na ofiarę na gałęzi, ale aktywnie jej poszukuje. Samice z młodymi mogą polować również za dnia.

Podgatunki 

Wyróżnia się następujące podgatunki rysia:

  • Lynx lynx lynx – Półwysep Skandynawski, Niż Europejski, Europa Zachodnia (w tym Polska: Puszcza Białowieska, Puszcza Kampinoska, Wałbrzych, Beskid Sądecki, Bieszczady), Europa Wschodnia i (Syberia).
  • Lynx lynx carpathica – Karpaty, w tym ich polską część
  • Lynx lynx dinniki – Kaukaz, Iran i Anatolia (Azja Mniejsza)
  • Lynx lynx isabellinus – Turkmenistan, Afganistan, Pakistan, północne Indie, Himalaje i Tybet
  • Lynx lynx koslovi – południowa Syberia, wybrzeża Bajkału i północna Mongolia
  • Lynx lynx sardiniae † – Sardynia, wymarły
  • Lynx lynx wrangeli – wschodnia Syberia, w tym Góry Stanowe
  • Lynx lynx stroganovi – wybrzeża Amuru

Wg niektórych starszych systemów do rysia euroazjatyckiego zaliczano też rysia kanadyjskiego i iberyjskiego. Dokładniejsze badania pozwoliły na wydzielenie tych taksonów jako osobnych gatunków.

Zagrożenia i ochrona

W warunkach naturalnych ryś nie ma wrogów. Zagrożeniem dla niego jest człowiek i jego działalność oraz osłabienie spowodowane występowaniem licznych pasożytów (tasiemce, nicienie, glisty i włosień kręty) i chorób (wścieklizna i parwowiroza). Do głównych zagrożeń spowodowanych działalnością człowieka zaliczany jest niski stopień lesistości spowodowany wylesianiem, kłusownictwo oraz zabijanie przez środki lokomocji.

Od 1995. ryś jest objęty ochroną gatunkową i jest wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.

W Polsce w przywrócenie populacji tych drapieżników w lasach mazurskich zaangażowany jest polski oddział międzynarodowej organizacji ekologicznej WWF. Dzięki jej staraniom para rysi została wypuszczona na wolność w Puszczy Piskiej[7].

Ciekawostki

  • Łacińska nazwa rysia Lynx pochodzi od greckiego lygx lub lenkos, to znaczy świecący. Zawdzięcza ją swojemu bystremu wzrokowi.
  • "Ryś" to słowo prasłowiańskie, dziś moglibyśmy je przetłumaczyć jako "szybki" – por. "ruszyć rysią" – ruszyć szybko. Rysia nazywano też ryścem, ale później (od XVI wieku) nazwa ta została zarezerwowana dla lamparta.
  • Ryś potrafi skoczyć z miejsca nawet na wysokość dwóch metrów. Wykorzystuje to podczas polowania na cietrzewie lub bażanty, które usiłują odlecieć.
Systematyka
Domena eukarionty
Królestwo zwierzęta
Typ strunowce
Podtyp kręgowce
Gromada ssaki
Podgromada ssaki żyworodne
Szczep łożyskowce
Rząd drapieżne
Rodzina kotowate
Rodzaj Lynx
Gatunek ryś
Nazwa systematyczna
Lynx lynx
Linnaeus, 1758
Podgatunki
  • Lynx lynx lynx
  • Lynx lynx carpathica
  • Lynx lynx dinniki
  • Lynx lynx isabellinus
  • Lynx lynx koslovi
  • Lynx lynx wrangeli
  • Lynx lynx stroganovi
Kategoria zagrożenia (CzKGZ)
Status iucn3.1 LC pl.svg
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Distribution L. lynx.png
Zobacz też inne Ssaki (mammalia):
strona główna| zwierzęta| ogrody zoologiczne w Polsce| parki krajobrazowe w Polsce| przepisy| humor| kontakt