Szukaj zwierząt alfabetycznie: a| b| c| d| e| f| g| h| i| j| k| l| m| n| o| p| q| r| s| t| u| v| w| x| y| z|
Charakterystyka Strzyżyk zwyczajny

Strzyżyk zwyczajny, strzyżyk woleoczko, wole oczko (Troglodytes troglodytes) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny strzyżyków.

Występowanie

Zamieszkuje prawie całą północną półkulę - ciepłe i umiarkowane strefy (Europy, Azji, Ameryki Północnej i Afrykę Północną). Jedyny przedstawiciel rodziny strzyżyków występujący w Starym Świecie. Uważany jest za ptaka osiadłego, ale niektóre osobniki z chłodniejszych rejonów Europy i Ameryki Północnej kierują się na południe lub południowy-zachód (są więc częściowo wędrowne). Zimą jednak większość strzyżyków koczuje w okolicach swych terenów lęgowych. Wyróżnia się 30 podgatunków różniące się nieznacznie upierzeniem. W Europie północnej występuje strzyżyk z podgatunku nominatywnego (T. t. troglodytes). Na niektórych wyspach strzyżyki je zamieszkujące są ciemniejsze i mocniej prążkowane. W Ameryce Północnej występuje też inny bardzo podobny strzyżyk T. t. aedon, ale ma nieco dłuższy ogon niż jego europejski krewniak.

W Polsce szeroko rozpowszechniony, średnio liczny ptak lęgowy na obszarze niżowym kraju; lokalnie bywa liczny. Występuje też w górach do 1400 m n.p.m. Licznie zasiedla naturalne lasy, zwłaszcza nad Biebrzą i w Puszczy Białowieskiej. Nieco rzadziej spotyka się go na Śląsku i w Wielkopolsce. Lokalnie jednak w tych regionach notowano rekordy zagęszczenia - do 8 par lęgowych przypadających na 10 ha powierzchni lasu. Ptak ten, jak potwierdziły badania, obniżył swą liczebność w lasach gospodarczych, gdzie rzadziej może znaleźć odpowiednie kryjówki do gniazdowania. Podczas przelotów pojawia się w całym kraju, ale nie tworzy stad. W tym okresie szczególnie często spotyka się go na Wybrzeżu. Nielicznie, ale powszechnie i regularnie część osobników w Polsce zimuje. Niektóre osobniki pozostają na zimę. Część z zimujących strzyżyków pochodzi prawdopodobnie ze wschodu lub północy kontynentu.

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Podgatunek Troglodytes troglodytes fumigatus, Japonia
Podgatunek Troglodytes troglodytes indigenus, Wielka Brytania

Strzyżyk jest jednym z najmniejszych ptaków europejskich (mniejsze, a przede wszystkim lżejsze, są jedynie mysikrólik i zniczek). To ptak o okrągławej, drobnej sylwetce i krótkim, szerokim ogonie zawsze trzymanym pionowo. Osobniki obu płci mają identyczne ubarwienie (w terenie nie do odróżnienia). Za to w oparciu o prążkowanie lotek można odróżnić tegoroczne ptaki od starszych. Obie płci nie różnią się ubarwieniem. Grzbiet rdzawobrązowy z ciemnobrązowymi prążkami występującymi głównie od góry. Spód jaśniejszy, również prążkowany. Nad okiem wąska kremowa brew, nogi są w podobnej barwie, dość długie i silne. Długi, ostry i cienki brązowy dziób, lekko zakrzywiony do dołu jest jaśniejszy u nasady. Sylwetka krępa, z krótkimi i zaokrąglonymi skrzydłami oraz krótkim, najczęściej zadartym ogonem. Na nich widać ciemniejsze prążki. Młode przypominają dorosłe, lecz mają ciemniej ubarwiony brzuch i początkowo wyraźnie krótszy ogon.
Strzyżyk jest dość znanym ptakiem i uważanym za jednego z najmniejszych europejskich gatunków, choć mniejsze są od niego mysikróliki i zniczki. Jest poza tym od nich cięższy o ok. 4-5 g. Jego rozmiar jest 1/3 wielkości wróbla. W terenie, pomimo nawet licznego występowanie, trudno dostrzec strzyżyka, tym bardziej, że jest ruchliwy i trzyma się gęstych zarośli. Po tym zachowaniu jednak łatwo go zidentyfikować.

Rozmiary

długość ciała 
ok. 9-11 cm,
rozpiętość skrzydeł 
ok. 13–17 cm

Masa ciała

ok. 7-12 g

Głos

Ostrzega krótkim "czek" lub suchym, twardym szorstkim terkotem "tek", przy zaniepokojeniu wydaje też ostre "drrr". Śpiew bardzo głośny jak na tak małego ptaka, dynamiczny, złożony z długich melodyjnych zwrotek zakończonych charakterystycznym trelem. Szybki świergot z specyficznym niskim trelem słyszany jest kilkaset metrów dalej rozchodząc się z wysokich koron drzew w lasach i parkach.
Badanie śpiewu samców jest najlepszym sposobem na ustalenie liczebności populacji strzyżyka. Melodia jak na tak niewielkie rozmiary jest zaskakująco silna i dynamiczna. Efekt wspomagają dodatkowo rozwinięte u większości ptaków worki powietrzne. Jest przyjemna zarówno dla samicy, jak i ucha człowieka. W okresie toków piosenkę samca można usłyszeć prawie wszędzie, zarówno w miejscach eksponowanych, jak i w gęstej roślinności, już od brzasku. Najczęściej ptak siedzi wtedy wysoko na drzewie. Głośny śpiew z głośnymi, melodyjnymi trelami może wykonywać nawet zimą. Często słychać też wabienie lub głosy ostrzegawcze, ale z perspektywy człowieka brzmią nieładnie i ochryple.

Zachowanie

Bardzo ruchliwy, zwinny i niespokojny. Zachowuje ostrożność i starannie się kryje przed człowiekiem. W miejscach odsłoniętych pojawia się tylko na chwilę i szybko z nich znika. Jego ruchy są nerwowe i gwałtowne. Lata słabo - nisko nad ziemią wśród roślinności. Ogon trzyma prawie cały czas zadarty (ptak ciągle go unosi), zwłaszcza gdy jest zaniepokojony. Charakterystyczne jest też wykonywanie dość zabawnych półprzysiadów. Opuszcza go jedynie podczas żerowania. Lot prostoliniowy, furkoczący, zwykle niezbyt daleki. Populacje z południa zasięgu osiadłe, północno-wschodnie wędrowne (zimę spędzają w cieplejszych warunkach klimatycznych) – przeloty od marca do kwietnia i od września do początku grudnia, ale migrują pojedyncze osobniki. Aktywny jest w dzień i o zmierzchu. Nie jest to ptak towarzyski - w niewielkie grupy skupia się tylko zimą. Stad nie tworzy.

Długość życia

Przeciętnie 2 lata.

Środowisko

Strzyżyk ze zdobyczą

Bory, wilgotne lasy mieszane i liściaste z bujnym podszytem i runem nisko nad ziemią, gęsto zarośnięte brzegi strumieni, zręby leśne, tereny podmiejskie, kanały, wyspy morskie porośnięte niskimi krzewami, gęsto porośnięte zadrzewienia śródpolne. Szczególnie liczny w nadrzecznych łęgach, olsach i podmokłych brzezinach lub drzewostanach z przepływającymi potokami. Preferuje środowiska zasobne w pokarm, jak ugory, trzcinowiska, ogrody, zdziczałe parki, choć tam tylko żeruje, ale nie gnieździ się. Przebywa zwykle na ziemi lub wśród niskich, gęstych zarośli, często w pobliżu wody. Zamieszkuje różne wysokości nad poziomem morza. Unika otwartych terenów. W środkowej Azji strzyżyki widuje się do 4000 m n.p.m.

Pożywienie

Owady i inne stawonogi (najchętniej chrząszcze) wraz z ich larwami, pająki zbierane z ziemi, gałęzi i liści. Żeruje prawie wyłącznie nisko, do 2 metrów nad ziemią w niskiej roślinności runa i w podszycie. Czasem tylko w dolnej części koron drzew. Zjada również kijanki i narybek. Uzupełnienie stanowią drobne owoce i nasiona.

Gdy szuka pokarmu prześlizguje się pomiędzy krzewami jak mysz. Bezkręgowce zbiera z powierzchni liści, gałązek i kory. Szuka ich też w ściółce leśnej, w szczelinach kory, murów i między kamieniami.

Lęgi

Strzyżyk przy gnieździe
Gniazdo strzyżyków

Wyprowadza dwa lęgi w roku – pierwszy w kwietniu, drugi aż do lipca. Przylatuje do miejsc lęgowych w marcu i kwietniu.

Toki

Samiec zajmuje terytorium i od marca sam buduje kilka gniazd z mchu, źdźbeł trawy i liści. W okresie godowym na swoim terytorium zakłada do 10 gniazd ulokowanych zwykle przy ziemi między korzeniami oraz w innych poukrywanych dobrze miejscach. Samicę przywabia specyficznymi ruchami, charakterystycznym lotem i śpiewem. Rolą samicy jest wizytacja kolejnych konstrukcji lęgowych i wybór najodpowiedniejszego gniazda. Potem wyściela je miękkim materiałem - włosiem i piórami, a następnie zaczyna znosić jaja. W tym czasie samiec w dalszym ciągu śpiewa, usiłując zwabić inną samicę do któregoś z kolejnych gniazd. Samiec może mieć 2-3 partnerki.

Gniazdo

Strzyżyk zakłada kuliste gniazda o zamkniętej konstrukcji starannie ukrytych w niskich świerkach, w krzewach jałowca, na ścianie wykrotów, w gęstych gałęziach, pod korzeniami, w szczelinach murów i pni, stosach chrustu lub pod nawisami brzegów w szopach lub komórkach na drzewo. Gniazdo jest stosunkowo duże jak na rozmiary tego ptaka, w kształcie kuli z wejściem z boku, bardzo dobrze ukryte. Zbudowane jest z gałązek, mchu, liści, paproci i innego materiału roślinnego.

Jaja

Samica składa 5–7 jaj w jednym lęgu. Jaja są białe, delikatnie czerwono plamkowane, o średnich wymiarach 16x13 mm. Czasem wysiaduje jajo kukułki. Zarówno wysiadywaniem jaj, jak i opieką nad pisklętami zajmuje się wyłącznie samica. Po zajęciu gniazda przez przyszłą matkę bowiem samiec przestaje się interesować swą rodziną i wychowywanie potomstwa zrzuca na partnerkę. W tym czasie trwają nadal jego toki i wabienie innych samic z których część ulega zalotom. Jak więc widać przypadki, zwłaszcza w korzystnych warunkach, wielożeństwa u strzyżyków nie są rzadkie.

Wysiadywanie

Strzyżyk zwyczajny to ptak z charakterystycznie stale zadartym krótkim ogonem

Samica sama wysiaduje jaja przez około 14-16 dni.

Pisklęta

Młode, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 15–17 dniach. Przez pewien czas słabo latają i chowają się razem w zaroślach oraz runie leśnym, jak gryzonie. Na noc wracają do gniazda, niekoniecznie macierzystego w którym się wykluły. Pozostałe gniazda bowiem, tzw. noclegowe, w obrębie rewiru samca nie są opustoszałe. Często używa ich on, a potem pisklęta, jako miejsce noclegowe.Zaskakującym zachowaniem jest fakt, że młode z pierwszego lęgu opiekują się swym młodszym rodzeństwem, pomagając samicy w karmieniu ich owadami.

Status i ochrona

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą.

Systematyka
Domena eukarionty
Królestwo zwierzęta
Typ strunowce
Podtyp kręgowce
Gromada ptaki
Podgromada Neornithes
Nadrząd neognatyczne
Rząd wróblowe
Podrząd śpiewające
Rodzina strzyżyki
Rodzaj Troglodytes
Gatunek strzyżyk zwyczajny
Nazwa systematyczna
Troglodytes troglodytes
(Linnaeus, 1758)
Kategoria zagrożenia (CzKGZ)
Status iucn3.1 LC pl.svg
najmniejszej troski
Zobacz też inne Ptaki (aves):
strona główna| zwierzęta| ogrody zoologiczne w Polsce| parki krajobrazowe w Polsce| przepisy| humor| kontakt