Świerszczak zwyczajny (Locustella naevia) - niewielki ptak wędrowny z rodziny Megaluridae, wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych.

Występowanie

Zamieszkuje Europę poza krajami śródziemnomorskimi - większą częścią Pirenejów, Apeninów i Bałkanami. Spotyka się go od północnej Hiszpanii i Półwyspu Skandynawskiego, oraz po środkową Azję, w tym południowo-zachodnią Syberię. Izolowane populacje na Kaukazie. Pokonują w czasie przelotów duże odległości. Zimuje w krajach śródziemnomorskich, również w północnej Afryce, i w Iranie. Populacje syberyjskich i azjatyckich świerszczaków na zimę udają się do Indii. Przeloty w maju i odlatują w sierpniu i wrześniu. Ze względu na zachowanie i niewielką liczebność nie poznano dobrze przebiegu migracji. Niektóre osobniki przylatują dopiero w czerwcu, więc trzeba to uwzględniać w liczeniach par lęgowych tego gatunku. Wyróżnia się 4 podgatunki.

W Polsce nieliczny ptak lęgowy niżu (choć lokalnie może być liczny)^[2]. Nie spotyka się go w górach i na wyżynach. Są jednak wyjątki - w wilgotniejszych Sudetach, w odróżnieniu od Karpat, notowano w kilku pasmach górskich dość znaczną liczebność (dolatywać w korzystnych warunkach mogły do 1250 m n.p.m.). Największe zagęszczenia świerszczaków znajdują się w dolinach Biebrzy, Narwi, Noteci i Warty. Licznie też gnieździ się na Pomorzu, Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim i nad wybranymi jeziorami Warmii i Mazur^[3]. Nie odnotowano zimowania w kraju. Zróżnicowania odpowiednich biotopów powoduje nierównomierne rozmieszczenie.

Charakterystyka

Cechy gatunku  

Przemykając w zaroślach świerszczak przypomina zręcznością mysz

Ptak o drobnej budowie ciała, niepozornym ubarwieniu i smukłej sylwetce. Obie płci ubarwione jednakowo. Ogólna kolorystyka upierzenia oliwkowobrązowa na grzbiecie z zielonkawym odcieniem, a na spodzie ciała jasnobeżowa. Wierzch łącznie z głową ciemnobrązowo kreskowany i plamkowany. Na piersi, pokrywach podogonowych i bokach brzucha widać słabo widoczne prążkowanie. Liczne łuskowate plamy zmniejszają się stopniowo ku głowie. Nad okiem brew jest słabo zaznaczona. Skrzydła ciemnobrązowe z jaśniejszymi brzegami piór, ogon rudobrązowy ze słabo zaznaczonym ciemniejszym prążkowaniem. Dziób ciemnobrązowy, nogi jasne (od żółtawych po różowe). Młode osobniki są podobne do ptaków dorosłych, ale mają wyraźniejsze plamy w górnej części piersi. Ma podobne zwyczaje do strumieniówki. Zachowuje się skrycie, przemieszcza się w gęstych trawach, więc rzadko udaje się go dostrzec. W odróżnieniu od strumieniówki zamieszkuje inne środowisko - podmokłe łąki z rzadkimi krzewami i pojedynczymi drzewami. Ptak mniejszy od wróbla. Biega i prześlizguje się przez zarośla ze zwinnością myszy. Bardzo sprawnie porusza się po źdźbłach i cienkich gałązkach głową schodząc w dół. Gdy się go spłoszy nie odlatuje, ale zeskakuje na ziemię i szybko chowa się w gąszczu. Świerszczaki nie tworzą grup lub stad.

Wymiary średnie

długość ciała 

ok. 13 cm

rozpiętość skrzydeł 

20 cm

Masa ciała

ok. 14 g

Głos

Jednostajną wytrwałą melodię świerszczaka da się odróżnić od wykonania strumieniówki. To bardzo podobne do dźwięku wydawanego przez konika zielonego lub świerszcza cykanie, które powtarza się bez wyraźnych przerw. Swój śpiew samiec wykonuje zwykle z wyniosłej gałęzi lub łodygi trzciny na środku jej długości. W trakcie cykania trwającego 2-3 minuty (po których następują krótkie przerwy) ptak obraca głowę z boku na bok. Wynikiem tego jest raz głośniejszy, raz cichszy dźwięk. Wydaje się wtedy jakby ptak przechodził z jednego miejsca na drugie, co jednak jest pozorne. Odgłosy świerszczaka słychać zarówno w dzień, jak i w nocy. W trakcie wykonywania swych pieśni ma szeroko rozpostarty i zaokrąglony ogon.
Zdarzały się samce, które swój terkot wydawały ponad 100 minut bez przerwy. Słuchającego człowieka dziwi brak krótkiej pauzy na wdech, tak by mógł kontynuować śpiew. Brzęczenie składa się jednak z osobnych powtarzalnych fragmentów, które powtarzane są około 23 razy na sekundę, więc ptak wciąga powietrze między konkretnymi dźwiękami. Budowa układu oddechowego ptaków różni się od ssaczego. Powietrze przepływa przez drogi oddechowe cały czas, zarówno w czasie wdechu, jak i wydechu. Umożliwia to jednoczesny śpiew i oddychanie.

Biotop

Lasy liściaste o gęstym poszyciu, zakrzewione, bujne łąki typu bielaw nad jeziorami i stawami oraz nad ich wilgotnymi brzegami, tarasy zalewowe rzek z niewielką ilością drzew i krzewów, wilgotne podmokłe łąki, torfowiska niskie i przejściowe, wilgotne ugory i nieużytki z turzycami, polne uprawy i leśne porośnięte trawami. Rzadziej widywany na polach z rzepakiem i koniczyną. Zasiedla otwarte obszary z gęstą pokrywą ziół i wyższymi miejscami do siedzenia - ma to dla ptaka znaczenie, bo gdy brakuje ich w trzcinowiskach, terenach ruderalnych i trawiastych nie gnieździ się tam. Nigdy nie wychodzi na zupełnie otwarte przestrzenie. Jeśli jest odpowiednia roślinności często biega po ziemi.

Okres lęgowy 

Świerszczaki wracają na tereny lęgowe w kwietniu i maju. Okres lęgowy trwa do lipca. Zwykle lęgnie się 2 razy w roku.

Toki

Tuż po przylocie na lęgowiska samce swym śpiewem wytyczają swoje terytoria

Samce z zimowisk w Afryce wracają na około 10 dni przed ich potencjalnymi partnerkami. Po czym intensywne śpiewy i bezpośrednie konfrontacje ustalają terytoria poszczególnych osobników liczące zwykle 1-2 ha. Intensywne śpiewy godowe słychać w wiosenne wieczory i noce. Tworzone pary są monogamiczne.

Gniazdo

Umieszczone zawsze na ziemi w płytkim dołku lub w gęstej kępie traw (czasem turzyc), doskonale ukryte w kępie gęstych traw, turzyc lub krzewu. Para przyszłych rodziców buduje je głównie z liści (głównie u podstawy) i źdźbeł traw. Wyścielenie gniazda stanowi sucha trawa i niewielkie ilości włosia. Ściany ptaki przetykają zwykle kokonami owadów.

Jaja

Pod koniec maja lub na początku czerwca składa 5-6 jaj o średnich wymiarach 17x13 mm, o bladoróżowym tle z gęstymi, rdzawymi plamkami. Przypominają jaja strumieniówki.

Wysiadywanie

Od zniesienia ostatniego jaja trwa przez okres 13-15 dni. Wysiadywanie i wychowywanie piskląt odbywa się przy udziale obu rodziców. Dorosłe ptaki podobnie jak myszy wydeptują ścieżki na ziemi. Rodzice robią to traktami, którymi przybiegają do gniazda by nakarmić potomstwo owadami. Młode, gniazdowniki, opuszczają gniazdo już po 10-13 dniach, kiedy nie umieją jeszcze latać.

Pożywienie

Głównie drobne owady, larwy i postacie dorosłe.
Żeruje pod ukryciem na ziemi lub na roślinach. Potrafi jednak chwytać owady w locie.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.