Świstunka leśna (Phylloscopus sibilatrix) – niewielki ptak wędrowny z rodziny świstunek, wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych.
Występowanie
Zamieszkuje nieomal wyłącznie Europę poza Półwyspem Iberyjskim, częścią Włoch i Bałkanów (choć przelatuje nad tymi regionami w drodze na zimowiska w Afryce) i większością Półwyspu Skandynawskiego. Nie ma jej w Holandii, a w Anglii i Włoszech jest bardzo rzadki. Występuje wyspowo na Kaukazie i nad Jordanem. To ptak wędrowny na dalekie dystanse - przeloty IV–V i VIII. Zimuje w Afryce równikowej na południe od Sahary. To jeden z niewielu gatunków, które w ostatnich dekadach zwiększają swą liczebność i poszerzają swój areał lęgowy. Nowe stanowiska pojawiają się w północnej i północno-zachodniej Europie, na wschodzie kontynentu coraz szerzej występuje wokół Uralu i w zachodniej Syberii.
- W Polsce liczny ptak lęgowy (lokalnie może być bardzo liczny). Spotkać go można w całym kraju, a w górach do wysokości 1200 m n.p.m. Nie jest tak pospolity jak piecuszek i pierwiosnek.
Charakterystyka
Cechy gatunku
Ptak o smukłej i drobnej sylwetce. Obie płci ubarwione jednakowo. Wierzch ciała zielonkawożółty, spód czysto biały. Podgardle, pierś i brew nad okiem intensywnie żółte. Żółta brew nad okiem jest wyraźna, biała z przodu, a płowa za okiem. Większa od bardzo podobnego piecuszka, ma proporcjonalnie dłuższe skrzydła i krótszy ogon. Nogi jasne, żółtobrązowe.
Bardzo ruchliwy, choć ostrożny ptak i trudny w obserwacji, bo przebywający w głębi koron i w ich cieniu. Świstunka dzięki bardziej wielobarwnym piórom, połyskującej żółtej barwie, żółtym podgardlu i piersi, białemu brzuchowi jest łatwiej rozróżnialna w terenie niż pokrewne gatunki omawianej rodziny. Cechy upierzenia są widoczne nawet z daleka. Przy obrączkowaniu ornitolodzy porównują również kształt lotek pierwiosnków, piecuszków i świstunek. Gdy trzyma się je w ręku w okresie godowym możliwe jest dopiero rozróżnienie płci. Samiec świstunki ma bardziej wystającą kloakę, a samica nagą pierś i brzuch, co widać po delikatnym rozdmuchaniu piór na spodniej części ciała. Jest to tzw. plama lęgowa, występująca u wielu gatunków ptaków. Jej rolą jest ścisłe przyleganie ciała do jaj w trakcie wysiadywania, a to ułatwia ogrzewanie jaj.
Śpiew: prosty, przyspieszające i powtarzane coraz szybciej dźwięcze "ip-sip-sip... sirrr" kończone metalicznym trelem. Usłyszeć ją można nie tylko w czasie toków, ale i krótkich pomiędzy gałęziami.
Wymiary średnie
długość ciała
- 12–13 cm
- rozpiętość skrzydeł
- 19 cm
Masa ciała [edytuj]
ok. 10 g
Biotop
Świstunka to ptak bardziej ciepłolubny niż pierwiosnek czy piecuszek, co przekłada się tym samym na późne przyloty. Jest również w porównaniu z nimi bardziej wymagająca w stosunku do zajmowanego środowiska. Zasiedla dojrzałe wysokie lasy liściaste i mieszane (tylko sporadycznie iglaste, bory), z dobrze rozwiniętymi, zwartymi koronami drzew, a niezbyt gęstym podszytem, warstwą ziół i runem, o umiarkowanej wilgotności i dużym zacienieniu. Spotkać ją można na nizinach i pogórzu, zwłaszcza w lasach bukowych, a unika chłodniejszych wyżej położonych terenów górskich.
Okres lęgowy
Toki
Świstunki przylatują na lęgowiska późno - w kwietniu lub na początku maja. Okres lęgowy kończy się pod koniec sierpnia lub we wrześniu, kiedy to odlatują na zimowiska. Gdy samiec tokuje wykonuje charakterystyczny lot, któremu towarzyszy śpiew. Wpada on w ucho i składa się z szeregu coraz szybciej potwarzanych "sib sib", które kończy się ostrym "sirr". Siedzi zwykle wtedy na dolnej gałęzi drzewa i jest dobrze widoczny.
Pary są zwykle monogamiczne, choć gdy pierwsza partnerka danego samca rozpoczyna lęg ten może znaleźć sobie drugą.
Gniazdo
Zbudowane z trawy, mchu i suchych liści, tuż nad ziemią lub bezpośrednio nad nią, w gęstej trawie, krzewie maliny lub jeżyny, czyli podszyciu złożonym z krzewów i bylin, bardzo dobrze ukryte. Czasem ulokowane jest na skarpie. Ma kształt kuli z otworem z boku. Wyścielone jest suchą trawą.
Jaja
Jeden lub dwa lęgi w roku, z czego pierwszy w drugiej połowie maja, a drugi w pierwszych dniach lipca. W zniesieniu 4–6 jaj o średnich wymiarach 15 mm × 12 mm, białych z gęstymi, brązowymi plamkami.
Wysiadywanie i wychowywanie młodych
Od złożenia ostatniego jaja samica wysiaduje je przez ok. 12-13 dni. Pisklęta są karmione przez obojga rodziców owadami. Młode opuszczają gniazdo po 10-12 dniach.
Pożywienie
Głównie drobne, miękkie owady (w różnych stadiach rozwoju), pająki i inne bezkręgowce. W jesiennej diecie pojawiają się nasiona i owoce.
Najczęściej świstunki widuje się w środkowych częściach koron drzew i w ich dolnych, zacienionych partiach oraz jak przelatują pomiędzy dolnymi gałęziami sąsiadujących ze sobą drzew. Tam zbiera zdobycz z liści i drobnych gałęzi. Owady łapie też w trakcie trzepoczącego lotu (czasem nawet pościgu za owadem) pomiędzy gałęziami kiedy to zdziobuje zarazem stawonogi ze spodniej strony liści. Rzadziej żeruje na ziemi. Gdy zdejmuje ofiarę z liścia może na chwilę zawisać przed nim w powietrzu.
W oparciu o badania w Puszczy Białowieskiej udowodniono zależności sukcesu rozrodczego w okresie lęgowym świstunek leśnych z liczebnością myszy. Działa ona w ramach ekologicznych powiązań. W trakcie bardziej masowych pojawów myszy wiosną i latem dziki wyszukują gniazd tych gryzoni ryjąc ściółkę leśną w poszukiwaniu ich młodych. Jednocześnie natrafiają na naziemne gniazda ptaków i zjadają gniazda oraz pisklęta. Bezpieczniejsza sytuacja dla świstunek ma miejsce w warunkach niskich liczebności myszy, bo dziki wtedy rezygnują z tej formy i źródła pozyskiwania pokarmu.
Ochrona
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Domena | eukarionty |
Królestwo | zwierzęta |
Typ | strunowce |
Podtyp | kręgowce |
Gromada | ptaki |
Podgromada | Neornithes |
Nadrząd | neognatyczne |
Rząd | wróblowe |
Podrząd | śpiewające |
Rodzina | świstunki |
Rodzaj | Phylloscopus |
Gatunek | świstunka leśna |
Nazwa systematyczna | |
Phylloscopus sibilatrix | |
(Bechstein, 1793) | |
Kategoria zagrożenia (CzKGZ) | |
najmniejszej troski
|