Trznadel zwyczajny, trznadel, trznadel żółtobrzuch (Emberiza citrinella) – mały ptak częściowo wędrowny z rodziny trznadlowatych.
Występowanie
To jeden z najliczniej reprezentowanych gatunków ptaków w Europie i na środkowoazjatyckich stepach zachodniej Syberii. Choć dawniej, gdy większość tych terenów porastały lasy, trznadle zamieszkiwały przede wszystkim lasostepy porośnięte krzewami. Ich powierzchnia była dużo mniejsza w porównaniu z areałami obecnie zajętymi przez użytki rolne. Zimują z reguły w pobliżu terenów lęgowych. Południową granice stanowi rejon Morza Śródziemnego. Przeważnie to gatunek osiadły. Tylko część populacji z północnej i północno-wschodniej Europy niedaleko migruje do regionów o łagodniejszym klimacie. Zamieszkuje w zależności od podgatunku:
- Emberiza citrinella citrinella – Europa od Norwegii, południowo-zachodniej Anglii i północnej części Półwyspu Iberyjskiego po północno-zachodnią część europejskiej Rosji, Polskę, Czechy i północno-zachodnie Bałkany. W zachodniej Anglii współwystępuje z E. c. caliginosa, a na zachodnich obrzeżach Rosji, Litwie, Łotwie i Estonii oraz Białorusi, Ukrainie, na Słowacji i na Bałkanach z E. c. erythrogenys.
- W Polsce liczny ptak lęgowy równomiernie występujący w całym kraju, także w górach. Większość osobników zimuje na miejscu, choć niektóre wybierają się do Europy Zachodniej. Przeprowadzone w Polsce badania[5] dotyczące ich udziału w różnych siedliskach dowiodły, że trznadle zajmują w 1/3 lasy i pola uprawne, a w 1/4 przypadków łąki. Jedynie w 8% zasiedlały sady, nieużytki i obrzeża siedlisk ludzkich.
- Emberiza citrinella caliginosa – Szkocja, Walia, Irlandia i Wyspa Man.
- Emberiza citrinella erythrogenys – Europa Wschodnia i zachodnia Azja po 40°E na północy i 25°E na południu.
Na ogół osiadły, zimuje w stadach, trzymając się osad ludzkich. Część populacji z dalekiej północy migruje zimą bardziej na południe.
Charakterystyka
Cechy gatunku
W okresie godowym odróżnienie płci po upierzeniu nie sprawia problemu nawet z większej odległości. Różnią się bowiem ilością i jaskrawością żółtej barwy. Podobnie jak u łuszczaków, szaty godowe są wynikiem nie pierzenia się, ale ścierania się końcówek piór, które wyrastają już jesienią. Nowe pióra są obrzeżone ciemną barwą ścierającą się w trakcie zimy. W ten sposób wiosną ukazują się jasnożółte spodnie części piór. Samiec w upierzeniu godowym ma głowę złoto-żółtą z brązowawymi i szarobrązowymi podłużnymi kresami na wierzchu głowy i policzki. Spód ciała również żółty z brunatnym kreskowaniem i kasztanowatą przepaską na piersi złożoną z plam w postaci łez. Wierzch ciała rdzawobrązowy z ciemnymi plamkami. Kuper cynamonowo-rdzawy. Samica raczej oliwkowobrązowa o nieco bardziej stonowanych barwach, z wyraźniejszym kreskowaniem na głowie i spodzie ciała. W okresie spoczynkowym obie płci podobne, o jaśniejszym i mniej kontrastowym ubarwieniu. Oznaczenie równych wielkością płci w terenie jest wtedy trudne. Natomiast młode ptaki można odróżnić podczas dokładnego oglądania ptaka w ręku patrząc na kształt sterówek. Ważną cechą gatunkową jest podłużna biała pręga na brzegach ogona.
Ptak jest nieco większy od wróbla - ma dłuższy ogon i wydaje się bardziej smukły. Jest mało płochliwym ptakiem i nie kryje się przed człowiekiem. Lot trznadla nie jest charakterystyczny.
Śpiew
Krótki, równobrzmiący motyw z szybko powtarzanych tonów i wysokim zakończeniem. Często śpiewa na czubkach drzew, krzewów, liniach energetycznych i innych wyeksponowanych miejscach. Swą charakterystyczna melodię śpiewa od lutego aż do jesieni. Głos wabiący to "cik", a wzlatując się wydaje "srit". Pod koniec zimy śpiew brzmi inaczej "di di di di dieh".
Wymiary średnie
- długość ciała
- ok. 16–19 cm
- rozpiętość skrzydeł
- ok. 23–29 cm
Masa ciała
ok. 28–30 g
Biotop
Po skowronku to najpospolitszy w Polsce ptak terenów otwartych. Zajmuje wiele siedlisk - różnorodne obszary dobrze nasłonecznione, będące mozaiką zadrzewień, krzewów i terenów otwartych, np. obrzeża widnych lasów liściastych i borów, pola, łąki (choć musi tu rosnąć choć parę drzew lub krzewów), polany, zarośla, drzewa owocowe, sady, budynki i ogrody. Spotkać go można od nizin po piętro kosodrzewiny i w pobliżu potoków i rzek. Unika miast, choć jest spotykany na obrzeżach wsi (zimą odwiedza je stadami). Nie występuje też w zwartych drzewostanach. Trznadle nie boją się ludzi, więc można je zobaczyć na wsiach, przy szosach, gdzie wyszukuje ziaren i nasion najróżniejszych chwastów.
Okres lęgowy
Toki
Wczesną wiosną zimowe stada zaczynają się rozpadać. Poszczególne pary szybko obejmują swoje odpowiednie terytoria lęgowe na obszarach pokrytych mozaikowym krajobrazem - z terenami otwartymi i zadrzewieniami. Upatrzone rewiry samce zaciekle bronią przed rywalami. Przed wybraną partnerką natomiast stroszą się z opuszczonymi skrzydłami i rozłożonym ogonem, który w ten sposób odsłania białe obrzeżenia ogona i rdzawy kuper. W trakcie zalotów partnerzy podnoszą się z ziemi i pokazują sobie źdźbła i kłosy traw aby prawdopodobnie zamanifestować gotowość do założenia gniazda. Tworzone pary są monogamiczne.
Gniazdo
W płytkim zagłębieniu w ziemi w warstwie ziół, w miejscu dobrze nasłonecznionym, lecz osłoniętym zwisającymi gałązkami lub źdźbłami trawy. Ulokowane może być wyjątkowo nisko na krzewie lub świerku. Czasem może się gnieździć na rozległych porębach z obfitą roślinnością złożoną z roślin zielnych i krzewów, skarpach rowów, gdzie rosną kępy traw i niskie, cierniste krzewy. Budową konstrukcji zajmuje się samica. Składa się z liści, mchu, korzonków, źdźbeł słomy i trawy, a wyścielenie stanowi włosie i miękkie trawy.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza 2 lub 3 lęgi, od kwietnia do lipca. Składa 3 do 5 białawych, niebieskawych lub fioletowawych jaj z nitkowatymi szarofiołkowymi plamkami o średnich wymiarach 21x16 mm.
Wysiadywanie i pisklęta
Jaja wysiadywane są od zniesienia ostatniego jaja przez okres 12 do 14 dni przez samicę (czasem pomaga jej samiec). Matka też zajmuje się w głównej mierzeni wychowywaniem potomstwa. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 12–14 dniach. Samicę podczas wysiadywania karmi samiec, a pisklęta oboje rodzice. Karmione są nie tylko nasionami, które wchodzą w skład głównej diety ptaka dorosłego, ale i w znacznym stopniu owadami.
Pożywienie
Wiosną i w lecie oprócz nasion głównie owady (dorosłe, larwy, poczwarki i jaja), pająki i inne bezkręgowców, a jesienią i zimą nasiona traw, najróżniejszych chwastów i ziarna zbóż.
Żeruje głównie na ziemi, również w miejscach nieosłoniętych, choć rzadko szuka pokarmu w siedliskach gęsto zarośniętych i zacienionych. Owady zbiera też z roślin. Po okresie lęgowym trznadle łączą się w stada w których mogą też się znaleźć zięby i inne łuszczaki. Razem szukają pożywienia na polach i w okolicach siedlisk ludzkich. Zimą, gdy zalega pokrywa śnieżna, pojawiają się w okolicach paśników dla zwierząt i karmników dla ptaków.
Ochrona
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Domena | eukarionty |
Królestwo | zwierzęta |
Typ | strunowce |
Podtyp | kręgowce |
Gromada | ptaki |
Podgromada | Neornithes |
Nadrząd | neognatyczne |
Rząd | wróblowe |
Podrząd | śpiewające |
Rodzina | trznadlowate |
Rodzaj | Emberiza |
Gatunek | trznadel zwyczajny |
Nazwa systematyczna | |
Emberiza citrinella | |
Linnaeus, 1758 | |
Kategoria zagrożenia (CzKGZ) | |
najmniejszej troski
|