Wróbel zwyczajny, wróbel domowy, wróbel, jagodnik (Passer domesticus) – gatunek małego ptaka osiadłego z rodziny wróbli, zamieszkującego Europę i Azję. Pierwotnie ptak półpustyń i stepów, pochodzi prawdopodobnie z Półwyspu Arabskiego i Azji Mniejszej. Skolonizował ludzkie osiedla wraz z rozwojem rolnictwa, prawdopodobnie przed kilkoma tysiącami lat. Występuje wszędzie tam, gdzie mieszka człowiek. Introdukowany (celowo lub przypadkiem) w Ameryce Północnej, Australii i Nowej Zelandii.


Samiec, samica po prawej

W Polsce obecnie bardzo liczny ptak lęgowy, jednak jeszcze w czasach króla Augusta Mocnego wróbla domowego w naszym kraju nie obserwowano.

Cechy gatunku 

Krępy, o stosunkowo dużej głowie i mocnym dziobie. U samca wierzch ciała brązowy z ciemniejszymi paskami, spód szary. Policzki szare, oddzielone brązową pręgą od szarego wierzchu głowy. Na podgardlu czarny śliniak. Na policzku, w odróżnieniu od mazurka, brak czarnej plamki, a na skrzydle tylko jedna biała pręga. Dziób w okresie lęgowym czarny, a poza nim szary. Nogi brązowe lub różowe. Samice o szarobrązowym upierzeniu, na grzbiecie paskowanym, bez wyraźnych cech charakterystycznych. Nad okiem nie zawsze wyraźna jaśniejsza brew. Nogi różowe, dziób szary. Młode podobne do samic. Występujący na Półwyspie Apenińskim) podgatunek P. domesticus italiae różni się od podgatunku nominatywnego P. domesticus domesticus jednolicie brązowym wierzchem głowy i karkiem oraz białymi policzkami.

Wymiary średnie 

• Długość ciała ok. 14-15 cm
• Rozpiętość skrzydeł ok. 21 cm
• Masa ciała ok. 30 g

Biotop 

Osiedla ludzkie i ich najbliższe otoczenie.

Gniazdo 

W szczelinach budynków, pod dachami, w dziuplach i skrzynkach lęgowych, w gniazdach jaskółek i bocianów. Ma kształt kuli z bocznym wejściem i jest uwite ze źdźbeł trawy, słomy, piór. Taki sposób budowy gniazda (zakrytego od góry dla ochrony przed słońcem) rzadko spotyka się w klimacie umiarkowanym i wskazuje na obce pochodzenie wróbla z klimatu znacznie cieplejszego niż nasz.

Jaja 

Od 2 do 4 lęgów w roku. Od kwietnia do sierpnia składa po 5–6 jaj w zniesieniu, o średnich wymiarach 23x15 mm, o tle białym, niebiesko-białym, bladozielonym lub szarym z plamami jasnoszarymi.

Wysiadywanie 

Jaja wysiadywane są przez okres 13–14 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po ok. 17 dniach.

Średnia długość życia

10 lat.

Pożywienie 

Głównie nasiona zbóż, chwastów, drzew i krzewów, a wiosną drobne owady.

Ochrona 

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[5]. W Europie populacja wróbli zmniejsza się, np. w Wielkiej Brytanii i Holandii od lat 80. XX w. spadła niemal dwukrotnie i gatunek jest tam uznawany za zagrożony. Prawdopodobne, że taki spadek liczebności ma miejsce również w Polsce, ale wobec braku wyników długookresowych badań naukowych trudno to jednoznacznie stwierdzić. Nie wiadomo, co dokładnie jest przyczyną zmniejszania liczebności; najprawdopodobniej wchodzi w grę splot kilku czynników, wśród których wymienia się:

• nieprzystosowanie do chłodnego i wilgotnego klimatu Europy północnej (duża śmiertelność w czasie zim oraz deszczowego i chłodnego lata)
• spadek ilości owadów wskutek skażenia chemicznego gleby i większej intensywności zabiegów rolniczych i ogrodniczych
• spadek ilości łatwo dostępnego dla ptaków owsa w wyniku rewolucji motoryzacyjnej i zniknięcia z ulic pojazdów zaprzęgowych, z reguły zaopatrzonych w karmę dla konia
• spadek ilości łatwo dostępnego dla wróbli ziarna jęczmienia oraz pośladu i otrąb pszennych związane ze znacznym zmniejszeniem przydomowej hodowli drobiu (głównie kur) w małych, tradycyjnych kurnikach na rzecz hodowli wielkoskalowej
• drapieżnictwo (sroki, wrony, koty domowe, krogulce, puszczyki)
• epidemie chorób i pasożytów
• konkurencja innych ptaków (np. gołębi) o pokarm
• coraz mniej miejsc lęgowych (renowacje budynków, ocieplanie elewacji itp.)
• ogólny wzrost higieny i tzw. "teoria worków foliowych" - człowiek szczelnie opakowuje swoje śmieci i ptaki mają trudniejszy dostęp do potencjalnego źródła pokarmu.

Prowadzone są badania naukowe mające wyjaśnić, czy zmniejszyła się produktywność lęgowa wróbli (tzn. czy mniej piskląt dożywa dorosłości), czy też wzrosła śmiertelność dorosłych ptaków.

Tępienie wróbli 

W przeszłości ptakom tym przypisywano znaczny udział w stratach zasiewów na polach, dlatego m.in. w języku polskim kukły mające za zadanie odstraszać ptactwo na świeżo zasianych polach nazywane są "strachami na wróble" (za to nazwa angielska, scarecrow, oznacza "strach na wrony").

W roku 1958 chiński przywódca komunistyczny Mao Zedong ogłosił program "Wielkiego skoku naprzód", w ramach którego - m.in. w oparciu o hasło, iż gospodarką dowodzą "generał żelazo, generał węgiel i generał zboże" doprowadzono do zniszczenia znacznych ilości narzędzi rolniczych, które w wiejskich dymarkach przetopiono na surowe i bezwartościowe żelazo. To poskutkowało drastycznym spadkiem plonów, o który Mao Zedong obwinił wróble i rozkazał rok później wszystkim Chińczykom je wytępić (a wraz z wróblami także szczury, muchy i komary) w ramach "Kampanii walki z czterema plagami". W wyniku tej akcji, podczas której wszystkie napotkane ptaki nieustannie płoszono tak, że po kilkudziesięciominutowym (wróbel w normalnych warunkach nie lata nigdy dłużej niż kilka minut, zazwyczaj po krótkim locie przysiada) przebywaniu w powietrzu spadały na ziemię martwe z wycieńczenia, w ciągu kilku dni wytępiono prawie wszystkie wróble w Chinach.

Skutki tych działań Chiny odczuły rok później z powodu plagi szarańczy. Ich larwy, pozbawione naturalnego wroga, rozpleniły się i wyjadły plony. W kraju zapanowała trzyletnia klęska głodu (1959-61), w wyniku której - jak się szacuje - zmarło 30 mln ludzi, głównie na chińskiej wsi, a jedną z jej przyczyn była walka z wróblami.