Bażant (b. szlachetny, b. łowny, b. kolchijski, b. zwyczajny, b. pospolity, b. obrożny, b. właściwy, Phasianus colchicus, dawniej również P. cochlinus) - gatunek średniej wielkości, zasadniczo osiadłego (choć samce mogą koczować) ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae).

Występowanie

Pierwotnie nie zamieszkiwał Europy poza deltą Wołgi. Był to ptak azjatycki zamieszkujący Kaukaz i Zakaukazie oraz pas od Iranu po Mandżurię, Chiny i północną część Półwyspu Indochińskiego. Introdukowany w całej Europie, Ameryce Północnej, Japonii, na Hawajach i w Nowej Zelandii. Nie odbywa wędrówek.

Spotkać go można na całym obszarze niżowym kraju, choć występuje nierównomiernie, rzadko w północnych regionach. Jest nielicznym, miejscami średnio licznym, ptakiem lęgowym. W Polsce aklimatyzowano różne podgatunki, stąd rozmaitość występujących u nas ptaków. Pierwsze bażanty znalazły się w polskiej awifaunie w XVI wieku. Populacje podtrzymuje wsiedlanie ptaków przez myśliwych dla celów łowieckich. Zimują u nas, ale nie są to ptaki wytrzymałe na bardzo niekorzystne warunki klimatyczne i dość często mogą ginąć w okresach większych mrozów i śniegów, zwiększa się wtedy udział bażantów introdukowanych przez człowieka.

Azja Środkowa i Południowo-Wschodnia była miejscem w którym dawniej dochodziło do powstawania i rozprzestrzeniania się różnych gatunków bażantowatych. Za rozprzestrzenienie tego ptaka na zachód był odpowiedzialny człowiek, który w czasach Starożytnej Grecji i Rzymu (3 300 lat temu) wprowadził go na tereny basenu Morza Śródziemnego, we Włoszech, Francji i Niemczech. Pod koniec średniowiecza doszło do kolejnej fali sztucznego wprowadzania. Wtedy to bażanty zaaklimatyzowały się w całej umiarkowanej strefie Europy, a także w Ameryce Północnej. Np. w Czechach znano go już w XI wieku. Antropogeniczna introdukcja powiodła się też w Japonii, Nowej Zelandii i na Hawajach. O tak dużym sukcesie zasiedlania i umiejętności przystosowania do nowych obszarów zadecydowała duża różnorodność warunków jakie panują na pierwotnych terenach zasięgu. Jest to zarazem jedyny kurak, który sztucznie odchowywany adaptuje się bez problemów do środowiska naturalnego.

Chińska forma bażanta (kogut z szarym kuprem i jasna kura)

Kogut formy mongolskiej bażanta

Charakterystyka

Cechy gatunku

To największy polny grzebiący ptak Europy. Podobnie jak inne bażantowate ma charakterystycznie potężne nogi (dłuższe niż u kuropatwy), które pozwalają na szybkie i wytrwałe poruszanie się po ziemi. Występują tam ostrogi, a stopy zakończone są trzema palcami. Pazury są silne, ale tępo zakończone, w przeciwieństwie do ptaków drapieżnych. Służą bowiem do rozgrzebywania gleby i przyziemnej roślinności. Dziób ma specyficzny kształt - dość potężny, na zewnątrz lekko wypukły, a koniec górnej szczęki zachodzi nieco na dolną. Umożliwia to chwytanie i uśmiercanie ofiar.
Samce są znacznie większe od samic z dłuższym, ostro zakończonym ogonem (do 50 cm) i kolorową szatą godową - najczęściej zielona głowa z metalicznym połyskiem i dwoma małymi czubkami, wokół oczu naga czerwona skóra o kształcie płatków, na szyi biała obroża o różnej szerokości. Rdzawo złote plecy z fioletowym połyskiem, pióra zakończone jasno. Pstre barki z łuskowym rysunkiem, przód brązowoczarny z połyskiem, pióra szaro zakończone. Brzuch czarny. Ogon żółtobrunatny, długi z czarnym pręgowaniem, znacznie wydłużony. Samica mniejsza, o barwach ochronnych - wierzch popielato-rudy o nieregularnym, poprzecznym jasno-ciemnym prążkowaniu, spód jaśniejszy, nieomal pozbawiony plam. Stosunkowo często występują osobniki ciemniejsze z przewagą barwy zielonej, fioletowej lub brunatnej. Młode ptaki wyglądają podobnie do dorosłej samicy, ale mają od niej krótszy ogon. Wielkością dorównuje kurze domowej. Podobnie jak ona, to ptak towarzyski, tworzy małe grupy.

Zbliżenie na barwne upierzenie bażanta

Wiek koguta poznaje się po ostrodze, która służy w czasie walk z innymi samcami. Na niej od 2 roku życia dochodzi jeden pierścień, aż do końca życia, zatem liczba przeżytych lat jest o jeden większa niż liczba pierścieni. Najstarszy bażant, którego zaobserwowanego miał 27 lat. Tak dokładne oznaczenie wieku osobnika jest rzadką możliwością w przypadku innych ptaków.

Wymiary średnie

• Długość ciała ok. 68-80 cm, kogut ok. 85-95 cm łącznie z ogonem
• Rozpiętość skrzydeł 68-85 cm
• Masa ciała samca do 1,5 kg, samicy do 1 kg

Biotop

Przestraszony kogut ukrywa się po krótkim przelocie

Zdolności adaptacyjne sprawiły, że jest najliczniejszym dużym ptakiem w Europie Środkowej występującym na otwartych przestrzeniach. Zasiedla otwarte tereny o licznych śródpolnych krzewach, skraje pól, szuwarów, świetlistych lasów, śródpolne gaje, uprawne pola z zakrzewionymi miedzami i ugorami oraz nadrzeczne zarośla blisko wody - stawy, mokradła i rzeki. W okresie lęgowym odbywa tam toki i szuka pokarmu. Preferuje obszary, gdzie może skorzystać z kryjówek i zostać bezpiecznie na noc. Zimą wybiera siedliska bogatsze w kryjówki i chroniące przed wiatrem i wysokim śniegiem. Mogą to być pasy trzcin i doliny rzek, gdzie spotyka się często wtedy duże stada bażantów.
Te występują niekiedy blisko zabudować ludzkich, gdzie mają zapewniony pokarm i tępią szkodniki na korzyść człowieka. Noce spędzają na większych gałęziach drzew i w krzewach na które wzlatują wieczorami.

Okres lęgowy

Toki 

Wiosną zimowe grupy rozpadają się. Koguty oznaczają swe terytorium głośnym i przenikliwym okrzykiem "guu-gok" go-gok" po którym następuje kłapanie skrzydłami. Znajdującym się w jego rewirze samicom imponuje prezentami z pokarmu i postawą. Koguty mogą prowadzić walki ze sobą, ale nie są one zwykle krwawe. Mają kilka partnerek i tylko wyjątkowo tworzą pary monogamiczne.

Pisklęta około 1 godziny po wykluciu

Gniazdo

To dołek w ziemi, pod osłoną traw lub gałęzi często w zbiorowiskach krzewiastych - niewielkie zagłębienie skąpo wyścielone puchem i trawą.

Jaja

Jeden lęg w roku. Oliwkowoszare jaja w liczbie 10 do 12 (wyjątkowo do 18) w jednym gnieździe. W wyjątkowych sytuacjach (zniszczenie gniazda przez drapieżniki) kura niesie jaja po raz drugi, a czasem trzeci. W warunkach wolierowych jedna kura znosi do 60 jaj. Okres nieśności od połowy kwietnia do lipca.

Samice bażanta zimą

Wysiadywanie 

Jaja wysiadywane przez okres 24-28 dni, wyłącznie przez samicę, która potem sama wodzi pisklęta. Młode, zagniazdowniki, już po paru godzinach od wyklucia same się poruszają, a podlatywać mogą w wieku 12 dni. Potrafią wyszukiwać i zbierać pożywienie. Kura opiekuje się nimi jednak jeszcze przez 2 miesiące.

Wartość reprodukcyjna

O wartości reprodukcyjnej ptaków decyduje częstotliwość krycia i wartość biologiczna jaj. Pod koniec sezonu reprodukcyjnego obserwuje się inwolucję jąder i zanikanie procesu spermatogenezy. Masa jaj od jednej nioski w jednym sezonie wynosi 1,2-1,6kg. Użytkowanie bażantów w chowie zamkniętym może trwać kilka lat. Kury jednoroczne znoszą więcej jaj, starsze mniej, lecz o lepszej wartości biologicznej. W indywidualnej ocenie nioski bierze się pod uwagę następujące cechy ; datę zniesienia pierwszego i ostatniego jaja, liczbę zniesionych jaj, masę jaj w 3 i 8 tygodniu nieśności, liczbę i długość serii oraz przerw w nieśności i wyniki wylęgowości. Nieśność bażantów w szczytowym okresie może wynosić nawet 80%.

Pożywienie

Pokarm roślinny - zimą i po zbiorach zbóż latem nasiona i owoce leśne bylin oraz roślin drzewiastych, oprócz tego zielone roślin, korzonki, jagody i ziarno chwastów i zbóż. Latem dieta wzbogacona jest o duże ilości owadów, w tym stonkę ziemniaczaną oraz mrówki (i ich jaja), poza tym dżdżownice, ślimaki. Czasem mogą być to nawet żaby, jaszczurki, gryzonie, małe ryby i padlina. Podobnie jak u innych ptaków grzebiących młode żywią się przede wszystkim pożywieniem zwierzęcym. Pokarmu szukają na ziemi - chodzą lub podbiegają w razie potrzeby. Rozgrzebują też glebę pazurami i dziobem wybierają pokarm. Jego skład zależy od możliwości danego siedliska i pory roku.

Ochrona

Samiec łowny z okresem polowań: od 1 października do końca lutego. Samica wyłącznie na terenach Ośrodków Hodowli Zwierzyny (OHZ), gdzie prowadzi się wolierową hodowlę bażanta od 1 października do 31 stycznia.