Błotniak łąkowy, błotniak popielaty (Circus pygargus) – gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych, zamieszkujący niemal całą Europę, Afrykę Północną oraz zachodnią i środkową Azję. Wędrowny, przeloty IV–V i VIII–X. Populacja europejska ma zimowiska w Afryce na południe od Sahary.

W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy niżu, liczniejszy na wschodzie kraju.

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Sylwetka smukła, delikatna, o długich skrzydłach. Wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy. Samiec jest popielaty, na brzuchu i pokrywach podskrzydłowych ma rdzawe kreskowanie. Lotki pierwszorzędowe są czarne, a na drugorzędowych znajdują się czarne pręgi: dwie na dolnej stronie i jedna na górnej. Dziób czarny z żółtą woskówką u nasady. Nogi są żółte, a skok wyraźnie cieńszy niż u samicy. Młodociane samce maja siwą tęczówkę oka, cecha ta pojawia się po ok. 14 dniach życia. U dorosłych ptaków (3.-4. rok życia) barwa oka zmienia się na żółtą.

Samica jest nieco większa, rudobrązowa. Spód ciała kremowy z brązowym kreskowaniem. Na kuprze biała plama w kształcie księżyca. Samicę łatwo pomylić z samicą błotniaka stepowego. W locie można je odróżnić po ciemnym pasku na pokrywach lotek drugorzędowych (nie mają go błotniaki stepowe). Istotny w identyfikacji jest rysunek na głowie. U samic błotniaka łąkowego biała plama w kształcie szczypiec obejmuje oko także od tyłu. Samicę tego gatunku można także pomylić z samicą błotniaka zbożowego – w porównaniu do niej ma dłuższe i węższe skrzydła, jest smuklejsza. W locie na końcach skrzydeł widać wyraźnie trzy lotki pierwszorzędowe (tzw. palce), natomiast u błotniaków zbożowych – cztery. Młode samice mają rudy spód ciała, brązową tęczówkę oka i grubszy skok niż samce.

Rozmiary

dł. ciała ok. 42–46 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 115–125 cm

Masa

samiec ok. 270 g, samica ok. 380 g

Głos

Odzywa się prawie wyłącznie w pobliżu gniazda, wysokim "jik-jik-jik". W obliczu zagrożenia piskląt alarmuje "kek-ek-ek". Samica i młode ptaki żebrzą o pokarm głosem "pii-i".

Zachowanie

Patrolując łąki, lata nisko nad ziemią, wolnym, kołyszącym lotem. Skrzydła trzyma uniesione w kształcie litery V. W locie ślizgowym są one lekko załamane w nadgarstku. Odpoczywa na kamieniach, słupach czy wzniesieniach, dużo rzadziej na drzewach.

Długość życia

Maksymalny wiek poznany na podstawie odczytów obrączek to 16 lat.

Środowisko

Otwarte przestrzenie, łąki i bagna. Od lat 80. XX wieku (ze względu na zanik naturalnych siedlisk) coraz częściej gnieździ się na polach uprawnych, w zbożu lub rzepaku. Zazwyczaj buduje gniazdo w pszenżycie, czasem w życie.

Pożywienie

Drobne kręgowce, zwłaszcza gryzonie, jaja i pisklęta ptaków, duże owady (chrząszcze, pasikoniki, ważki). Na południu Europy również jaszczurki, a w Hiszpanii zające. Rewir łowiecki jednej pary ma średnią powierzchnię 5–8 km², choć jeżeli teren obfituje w gryzonie, to może go zasiedlać kilka par, gniazdujących w odległości kilkuset metrów od siebie. Poluje głównie z niskiego lotu patrolowego, podobnie jak inne błotniaki. Może również chwytać w locie ptaki i duże owady.

Lęgi

Pisklęta

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, od połowy maja do początku czerwca. Jeśli na wczesnym etapie wysiadywania zdarzy się strata, to mogą wyprowadzić lęg powtarzany, wtedy samica składa tylko jedno jajo. Na wiosnę samiec tokuje, wykonując w powietrzu akrobacje wysoko nad terenem lęgowym. Błotniaki te przywiązują się do swoich lęgowisk, dlatego też często dane miejsce rok po roku zajmują pary tych samych ptaków. Niektóre samce mogą łączyć się z dwiema samicami: kiedy pierwsza zaczyna już wysiadywanie jaj, samiec ponownie wykonuje loty godowe przed drugą samicą. Taki samiec musi być jednak bardzo sprawny w zdobywaniu pokarmu, gdyż później przynosi pożywienie do obu gniazd.

Gniazdo

Budowane przez samicę na ziemi. Ma postać płaskiego talerza o średnicy ok. 40-50 cm. Wyścielone długimi źdźbłami roślin rosnących w jego otoczeniu. Dawniej pod osłoną krzewów lub wierzb, w trzcinowiskach i na nie koszonych łąkach.^[7] Obecnie w niektórych miejscach nawet 80% gniazd zakładanych jest w zbożu^[3].

Jaja

Samica składa 3-5 kremowych lub białych, różnobiegunowych jaj. Wymiary: 42 x 33 mm, masa ok. 24 g. Składane są w odstępach 1–3 dniowych.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są tylko przez samicę, od złożenia pierwszego jaja przez okres około 28–29 dni.

Pisklęta

Młode wykluwają się w kilkudniowych odstępach. Początkowo są okryte białawym puchem. Dymorfizm płciowy pojawia się po około dwóch tygodniach życia. Samica dogrzewa pisklęta przez ok. dwa tygodnie, później wylatuje na polowania. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 35 dniach. Jeszcze przez 2 tygodnie po wylocie są dokarmiane przez rodziców. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 1–2 lat. Średnio z gniazda wylatują 1–2 młode, pozostałe nie przeżywają.

Status, zagrożenia i ochrona

Sylwetka błotniaka łąkowego

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej.

W Polsce w latach 90. XX wieku zauważono wzrost liczebności tego gatunku, obecnie jest ona ustabilizowana i wynosi ok. 1300–1500 par. Na dwóch terenach (torfowiska węglanowe pod Chełmem oraz Bagna Biebrzańskie) zaobserwowano spadek liczebności; na pierwszym z tych terenów najprawdopodobniej z powodu obniżenia poziomu wód gruntowych oraz niszczenia lęgów przez lisy, na drugim – z powodu zaprzestania wykaszania łąk i przez to zaniku terenów łowieckich dla błotniaków. Według Monitoringu Ptaków Drapieżnych występuje na 28,2% powierzchni kraju, a liczebność wynosi ok. 3500 par 

Główne zagrożenia to:

• przekształcanie naturalnych siedlisk błotniaka łąkowego (melioracja podmokłych łąk i bagien, zanik miedz, ugorów, zakrzaczeń i oczek wodnych
• niszczenie gniazd, które są założone na polach uprawnych, przez zmechanizowany sprzęt rolniczy
• drapieżnictwo lisa
• na zimowiskach – przekształcanie środowiska i masowe stosowanie toksycznych środków ochrony roślin.

Działania ochronne prowadzone są przez Towarzystwo Przyrodnicze "Bocian" przy współpracy z innymi krajowymi i zagranicznymi organizacjami przyrodniczymi. Polegają one na:

• wyszukiwaniu i zabezpieczaniu gniazd
• uświadamianiu rolnikom potrzeby ochrony gatunku
• edukacji i rozpowszechnianiu informacji na temat ochrony w mediach.