Głowienka, kaczka rdzawogłowa (Aythya ferina) – gatunek średniego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae).

Występowanie

Zamieszkuje środkowe szerokości geograficzne Eurazji - Wyspy Brytyjskie, Europę Środkową i Wschodnią i pas w Azji Środkowej po Mandżurię i północną Japonię. Izolowana populacja w Azji Mniejszej. Południowe i nadatlantyckie populacje osiadłe (czasem koczujące), północne wędrowne. Przeloty w marcu - kwietniu i sierpniu - listopadzie. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim Wschodzie, w subsaharyjskiej Afryce i Azji Południowej oraz na Dalekim Wschodzie, również na południu i południowym zachodzie Europie Środkowej. Sporadycznie zalatuje na Hawaje, Filipiny, Guam, Wyspy Owcze, Azory, Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka. Od XIX wieku w Środkowej i Zachodniej Europie zaczęła rozprzestrzeniać się na północ i zachód. Dotarła nawet do Islandii.

W Polsce spotykana na całym niżu oprócz gór i dużych kompleksów leśnych. U nas jest średnio licznym ptakiem lęgowym.


Samica

Charakterystyka

Cechy gatunku 

Głowienka to kaczka nurkująca - grążyca o specyficznej krępej sylwetce. Samiec w szacie godowej ma głowę i górę szyi rdzawokasztanowe, dół szyi i pierś oraz podogonie i dolne pióra ogona czarne. Wierzch i boki szare z drobnym ciemniejszym poprzecznym prążkowaniem, brzuch biały. Samica, niepozorna wobec samca, ogólnie brązowa, wierzch i boki jaśniejsze, tył ciała szarobrązowy, a brzuch biały. Wokół oczu i dzioba znajduje się przejaśnienie. W upierzeniu spoczynkowym kaczor staje się podobny do samicy, ale ma lekko rudawy odcień, pierś i kuper szarobrązowe. Osobniki młodociane i samce w upierzeniu spoczynkowym podobne do samicy. Gdy pływa głęboko zanurza się w wodzie. Samicę w locie rozpoznaje się po barwie piór podogonowych. Do lotu wzbija się poprzez rozbieg na wodzie. Głowienki po lęgach trzymają się w niewielkich stadach lub mieszanych z czernicą.

W porównaniu z innymi kaczkami głowienka ma duże i płaskie czoło. Jest niewiele większa od czernicy, ale mniejsza od krzyżówki. Dziób szaroniebieski, czarny na końcu i u nasady, podczas gdy u podgorzałki jest jednobarwny.

Samica głowienki w szacie spoczynkowej

Pierzenie 

Gdy skończą się lęgi głowienki szukają miejsca do pierzenia, gdzie zmieniają pióra okrywowe i lotki. Samce na pierzenie przylatują już w czerwcu, a samice dopiero po wychowaniu młodych. Zamiana piór trwa 3-4 tygodnie i wtedy są niezdolne do lotu. Istotne jest zatem by miało to miejsce na jeziorach zacisznych i bogatych w pokarm.

Wymiary średnie 

• Długość ciała ok. 48 - 55 cm
• Rozpiętość skrzydeł ok. 75 cm
• Masa ok. 700 - 1100 g

Biotop

Duże, słodkowodne, gęsto zarośnięte zbiorniki wodne jak żyzne jeziora w głębi lądu, stawy hodowlane, zbiorniki zaporowe, starorzecza lub cieki o leniwym prądzie. Preferuje te o dużej powierzchni i głębokości. Gnieździ się również na małych stawach, torfiankach i bagnach, choć kaczęta są wyprowadzane z nich na zbiorniki o większej powierzchni lustra. Licznie też gniazduje na wyspach. Jesienią i zimą widywana zwykle w dużych grupach na otwartych, dużych jeziorach. Często przebywa na otwartej wodzie, tam śpi i wypoczywa.

Okres lęgowy

Kaczor głowienki z bliska

Toki

Na lęgowiska przylatuje w marcu lub kwietniu stadami, choć pary dobierają się już na zimowisku. Toki, które tam się zaczynają (późną zimą), kończą się dopiero na lęgowisku. Są spokojniejsze niż u kaczek pływających. Kaczor pływa wokół samicy i kiwa głową dotykając nią grzbietu, po czym wydyma szyję wyciągając ją na wodzie. W okresie godowym samiec pogwizduje, a kaczka odzywa się chrapliwym "karr". Pary są monogamiczne.

Gniazdo 

Na lądzie, pod osłoną gęstej roślinności nadwodnej, zazwyczaj w pobliżu wody (często bezpośrednio nad nią) w turzycach, mannie, trzcinach, a także w roślinach, które są jej pokarmem. Stanowi go kopiec z roślinności, platforma unoszona na wodzie lub zagłębienie na lądzie. Wyścieła je puchem. Co ciekawe samice głowienki, podobnie jak i hełmiatki, przy dużym zagęszczeniu gniazd wysiaduje jaja w cudzych gniazdach lub siedzi poza nim. Samice mogą też w takich warunkach podrzucać sobie jaja. Głowienka jest jedną z najliczniejszych lęgowych kaczek. Chętnie gniazduje w pobliżu kolonii mew.

Jaja 

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu - lipcu 6 do 15 zielonoszarych lub oliwkowych jaj o średnich wymiarach 62 x 44 mm i średniej masie 66 g. Skorupki są cienkie i wyglądają na tłuste. Ze względu na wzajemne podrzucanie sobie jaj, może ich być jednak w gnieździe do 20 sztuk (odnotowano nawet 35).

Wysiadywanie 

Jaja wysiadywane są przez okres 24 - 28 dni przez samicę. W tym czasie nikną więzy między partnerami i dlatego rzadko można zobaczyć kaczora do końca wysiadywania jaj przy kaczce. Zagniazdownik, pisklęta usamodzielniają się po 50 - 55 dniach. Wprawdzie samica sama musi opiekować się dużą ilością kacząt, to jednak nie karmi ich, bo same żerują. Sprawia to dość duży sukces rozrodczy. W puchu są oliwkowobrunatne i jasnożółte z żółtozielonymi plamkami.

Pożywienie

Rośliny wodne wiosną i latem oraz drobne wodne zwierzęta jesienią i zimą, które, jako grążyca, zdobywa nurkując do 1,5 - 2,5 m. Są to przede wszystkim larwy owadów, ślimaki i małże. Żeruje głównie na mulistym dnie z podwodną roślinnością. Pod wodę może też sięgać wyciągając szyję i zanurzając zarazem przednią część tułowia, tylna sterczy pionowo na taflą wody.

Ochrona

Gatunek łowny od 15 sierpnia do 21 grudnia.

Zagraża mu utrata siedlisk lęgowych w wyniku intensywnej gospodarki stawowej, głównie pogłębienia stawów, niszczenia roślinności wynurzonej i likwidowania wysp.