Kobuz, sokół kobuz, sokół leśny, sokolik drzewiec (Falco subbuteo) – gatunek średniej wielkości ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych.

Występowanie

Zamieszkuje całą Europę oprócz Szkocji i północnej Skandynawii oraz Azję aż do Japonii i Kamczatki i na południe od Izraela i Iranu. Jedna z form geograficznych (F. s. jugurtha Hart.) zamieszkuje zachodnią część Afryki Północnej. To ptak wędrowny, odbywający dalekie podróże. Przeloty następują w kwietniu i maju oraz od sierpnia do grudnia. Zimuje w tropikalnej Afryce, na południe od strefy równikowej lasów deszczowych.

W Polsce nieliczny lub bardzo nieliczny ptak lęgowy, częściej spotykany na lesistych obszarach nizinnych niż górskich^[3]. Jego liczebność szacuje się na 2500-3500 par. Widywany w całym kraju, ale jest ptakiem rzadkim. Nigdy nie spotyka się go w większych liczbach.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Kobuz jest uważany za jednego z najbardziej sprawnych ptaków szponiastych. Z upierzenia bardzo podobny do sokoła wędrownego, lecz o wiele mniejszy i z podłużnie kreskowanym jasnym spodem ciała. Obie płci ubarwione podobnie, ale samica znacznie większa od samca (o 1/3 do 1/4). Stare osobniki mają cynamonowo-czerwone "nogawice" (pióra na podudziu). Również rdzawo-czerwone są pokrywy podogonowe. Policzki białe, pod okiem "wąs" jak u sokoła wędrownego. Dziób, woskówka i nogi osobników dorosłych żółte, młodych – zielonkawe. Koniec dzioba jest szaro-niebieski. Grzbiet łupkowoszary, prawie czarny, pierś biała z podłużnymi, czarnymi plamami. Skrzydła dłuższe i bardziej ostro zakończone niż u sokoła wędrownego. Młode odróżnia się po mniej wyraźnym ubarwieniu, są brązowe i mają nakrapianą pierś. W locie ślizgowym lub aktywnym przypomina sylwetką dużego jerzyka lub oknówkę - ma sierpowate, spiczaste skrzydła i zwężający się ku końcowi krótki ogon, widać też bardzo ciemny wierzch głowy(czarną plamę), który kontrastuje z jasnym policzkiem na którym wyraźnie zaznacza się czarny wąs oraz z białą szyją. Jego znakomity szybki lot można podziwiać nie tylko w trakcie polowań, ale też w czasie wędrówek. Gdy podleci w miarę blisko słychać furkot jego skrzydeł. Jest rzadko obserwowany w środowisku naturalnym. Wyróżnia się 2 podgatunki.
Zarówno rysunek, jak i ubarwienie kobuza jest podobne do młodych sokoła wędrownego, ale ten pierwszy osiąga najwyżej 35 cm długości. Wielkością dorównuje pustułce, choć dużo rzadziej można go spotkać. Od krogulca różni się ostro zakończonymi i dłuższymi skrzydłami oraz miejscem polowania.

Kobuz w czasie odpoczynku, Mazury

Wymiary średnie [edytuj]

długość ciała 

30–36 cm

rozpiętość skrzydeł 

75–90 cm

waga samicy 

ok. 230–340 g

waga samca 

ok. 150–200 g

Głos [edytuj]

Wydaje melodyjne i dźwięczne odgłosy, które brzmią jak przeciągłe "kije kije kije".

Biotop

Obrzeża starych lasów, głównie sosnowych, i świetlistych drzewostanów w pobliżu pól i łąk z kępami zadrzewień, wrzosowisk i terenów bagiennych. Gniazduje też w parkach, zadrzewieniach śródpolnych w pobliżu wód, na brzegach rozległych polan. Występuje również w strefie lasów i lasostepów północnej Azji.

Okres lęgowy

Toki

Zachowania godowe są charakterystyczne. Przed połączeniem się w pary w czasie krążenia w powietrzu co pewien czas nagle i gwałtownie wzlatują lub pikują w dół.

Gniazdo

Podobnie jak inne sokoły, wykorzystuje opuszczone gniazda innych ptaków drapieżnych i krukowatych, np. wrony siwej, gawrona lub czarnowrona, w wierzchołkach koron wysokich drzew, zwłaszcza tych, które znajdują się na skraju kompleksów leśnych. Zapewnia to rodzicom dobrą widoczność na okolicę. Kobuzy same gniazd nie budują, a te zajmowane wyściełają gałązkami i trawami.

Jaja

W drugiej połowie czerwca składa w jednodniowych odstępach 3–4 żółtawe jaja. Są one równobiegunowe, owalne, o tępych biegunach, prawie kuliste o tle bladoróżowym z licznymi rudawordzawymi plamami.

Wysiadywanie i wychowywanie młodych

Od zniesienia pierwszego jaja trwa ok. 28 dni. Wysiadują oboje rodzice (głównie jednak samica). Matka jednak sama karmi potomstwo pokarmem, który wymaga porcjowania, natomiast owadami karmią pisklęta razem. Samiec przynosi pokarm, ale nie ogrzewa piskląt, tak jak robi to samica. Młode, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 23–25 dniach.

Pożywienie

Kobuz w locie

Duże owady, np. ważki, które łapie w locie zwykle wysoko nad ziemią. Poluje również na drobne ptaki śpiewające, jak jaskółki i szybkie jerzyki, których nie potrafi złapać żaden inny europejski ptak drapieżny. Wymienione ptaki (zwykle w pobliżu zabudowań) po dostrzeżeniu drapieżnika reagują trwożną ucieczką. Inne ptaki drapieżne stara się odpędzać, nie wykluczając ataku.

To szybki i zwinny drapieżnik. Poluje w trakcie oblatywania swojego dość rozległego terytorium na terenach otwartych (krogulce polują w zadrzewieniach), ale w okresie lęgowym omija obszary blisko gniazd. Zatrzymuje się na żer na pustkowiach i terenach podmokłych. Swoje ofiary chwyta w powietrzu w trakcie atakującego lotu nurkowego z dość dalekiej odległości. Rzadziej łowi zwierzynę z gałęzi drzewa lub z ziemi. Ze względu na mało zwrotny lot nie wyłapuje ssaków. Zdarzało się, że kobuzy zabierały pustułkom upolowaną mysz. Ich długie łowy o zmierzchu kończą się często schwytaniem, wylatujących wtedy na posiłek, nietoperzy.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ochrony czynnej.
Populacje zagrożone są przez utratę naturalnych siedlisk w wyniku tworzenia monokultur leśnych i usuwania zadrzewień oraz poprzez zmniejszenie liczebności zwierzyny, którą łowi.