Łabędź niemy (Cygnus olor) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący Eurazję od Łaby i Półwyspu Jutlandzkiego po Pacyfik. Przeloty: marzec-kwiecień i wrzesień-grudzień. Zimuje w Europie, północnej Afryce oraz środkowej i południowej Azji. Jest jednym z najcięższych ptaków latających.

Morfologia 

Samce większe od samic, dorosłe osobniki białe, dziób pomarańczowy z czarnym paznokciem na czubku, u nasady czarna narośl (większa u samców w okresie godowym). Nogi czarne. Osobniki młodociane (do 3. roku życia) szare z szaroczerwonym dziobem, choć zdarzają się łabędzie białe już od wyklucia. Nie mają narośli na dziobie i szaroczerwonych łap. Dwuletnie ptaki zachowują jeszcze szarą głowę, szyję i lotki. Mają szary puch, ale niektóre zmutowane osobniki udomowione immutabilis – biały (zachowują też jasne łapy). Płynąc wygina esowato szyję, a skrzydła unosi w górę tworząc rodzaj peleryny. Dorosłe osobniki nie nurkują, choć pisklęta posiadają tę umiejętność. Pierzą się raz w roku. Pierwsze pierzenie u piskląt odbywa się od września do stycznia. Nogi łabędzia niemego są krótkie, czarne i osadzone w tyle. Skok i palce są dość gęsto pokryte niewielkimi, rogowymi tarczkami. Na lądzie poruszają się niezdarnie wykonując powolne, kołyszące się ruchy. W wodzie natomiast radzą sobie doskonale, dzięki spiętym błoną trzem palcom. Szyja jest dość długa i często wygięta esowato. Osadzona jest na szerokim i nieco spłaszczonym ciele. Głowa niewielka. Łabędzie mają również lekko zadarty ogon. Są to najcięższe na świecie ptaki zdolne do aktywnego lotu. Aby wzbić się w powietrze potrzebują zbiornika wodnego, na którym wykonują kilkudziesięciometrowy rozbieg. Czasami startują też z rozległej, płaskiej powierzchni ziemi lub zamarzniętej, lecz niezbyt śliskiej tafli jeziora lub rzeki. Wzbijają się w powietrze zawsze pod wiatr, dopiero później zmieniają kierunek lotu. Powoli nabierają wysokości intensywnie pracując skrzydłami. Latają najczęściej około 50 metrów nad ziemią. Podczas lotu słychać głośny świst wolno i majestatycznie machających skrzydeł spowodowany wibrującymi lotkami. W charakterystyczny sposób wyciągają wtedy szyje. Lądują prawie wyłącznie na powierzchni wody lub ewentualnie, w razie konieczności, na śliskim lodzie. Obserwowano także wielokrotnie stada łabędzi liczące ponad 200 szt. żerujące na ozimych zbożach lub rzepaku. Każde wzbicie się w powietrze i lot to dla łabędzia poważny wysiłek, dlatego latają one rzadko, tylko wtedy, gdy jest to dla nich absolutnie konieczne (poszukiwanie pokarmu, atak dużego drapieżnika itp.). W niewoli często stosowane jest podcinanie lotek, co całkowicie uniemożliwia lot. Dorosły łabędź niemy może mieć ponad 25 tysięcy piór, z czego ok. 20 tysięcy znajduje się na szyi Jak wskazuje nazwa gatunkowa, nieczęsto można usłyszeć łabędzi głos, czasem jednak wydaje pogwizdywania i żałosne zawodzenie.

Łabędzie nieme podczas toków

Łabędź niemy wzbijający się do lotu

Młody łabędź niemy

Łabędź niemy z dziewięciorgiem piskląt

Wymiary średnie

• Długość ciała ok. 150 – 170 cm
• Rozpiętość skrzydeł ok. 235 cm
• Masa od 10 do max. 23 kg (samica nieco mniejsza od samca)

Występowanie

Cały niżowy obszar kraju, akweny o różnej wielkości i charakterze: jeziora, stawy hodowlane, starorzecza, glinianki, torfianki, zbiorniki wiejskie i miejskie. W Polsce częściowo wędrowny, ostatnio jak wiele innych ptaków zimuje w kraju, głównie na niezamarzających wodach śródlądowych. Tak szerokie występowanie wynika z tego, że łabędź stał się ptakiem na pół udomowionym, zdarza się, że sam podpływa do ludzi na brzegu oczekując pożywienia.

Biotop

Stojące zbiorniki wodne z dużą ilością trzcin, w zimie również na wybrzeżu mórz.

Liczebność

Nieliczny, lokalnie średnio liczny, w Polsce ok. 5000-6000 par.

Rozród

Toki

Pary, które dobierają się już jesienią dochowują sobie wierności. Po zanurzeniu szyi w wodzie prostują się przyciskając piersiami. Oboje na początku wiosny obierają swoje terytorium, którego samiec gwałtownie broni. Odstrasza intruzów groźną postawą z wyciągniętą głową do tyłu i podniesionymi skrzydłami. Jednocześnie rzuca się naprzód odbijając się od powierzchni wody lub ziemi obiema łapami.

Gniazdo

W trzcinach, pływające, rzadziej na lądzie lub w innych trudno dostępnych miejscach. Podkład tworzą gałązki i grubsze badyle, wierzch delikatne liście trzcin i sitowia, a wnętrze wysłane jest materiałem drobnym oraz dużymi piórami puchowymi. Samiec przynosi budulec dziobem i podaje samicy, a ona układa go we właściwy sposób.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 5 do 9 jaj (oswojone łabędzice nawet do 12) w kwietniu lub maju.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres 35 dni tylko przez samicę, podczas gdy samiec pozostaje w pobliżu broniąc w razie potrzeby gniazda. Pisklęta są zagniazdownikami, opiekują się nimi zarówno samiec jak i samica. Zdolność do lotu uzyskują po około 4 – 5 miesiącach. Dwu i trzyletnie młode wprawdzie próbują budować już gniazdo, ale dojrzałość osiągają w 4 roku życia.

Pożywienie

Pokarm roślinny, ale ze sporym dodatkiem małży, ślimaków i larw owadów. Młode w pierwszych dniach życia odżywiają się zbutwiałą roślinnością, którą zdobywa matka. Pokarm często wydobywany jest wprost z dna zbiornika poprzez zanurzenie całego przodu ciała i uniesienie tylnej części ponad wodę.

Status, zagrożenie i ochrona

Objęty ochroną gatunkową, ujęty w Dyrektywie Ptasiej.