Pokrzywnica, płochacz pokrzywnica (Prunella modularis) – mały ptak z rodziny płochaczy.

Występowanie

Zamieszkuje większość Europy (poza południowym wschodem kontynentu i wybrzeżem Morza Czarnego - południem Hiszpanii, Włoch i Grecji) i Azję Mniejszą po północny Iran i Kaukaz. Większość osobników z północnej i środkowej Europy regularnie migruje (choć na krótkie dystanse) do południowej i południowo-zachodniej Europy (basen Morza Śródziemnego), a niektóre swą wędrówkę kończą dopiero na wybrzeżach Tunezji. Na lęgowiska wracają wczesną wiosną. Ostatnie dekady przynoszą rozrost areału na północny-zachód. Populacje zachodnioeuropejskie natomiast są osiadłe.

W Polsce średnio liczny gatunek lęgowy w górach (mimo to jest mało znanym ptakiem), na niżu nieliczny, częstszy jest zatem w górach do górnej granicy kosówki (do wys. 2 000 m n.p.m.), gdzie lokalnie może być bardzo liczny; natomiast na niżu lokalnie bywa bardzo nieliczny. Do Polski przylatuje na przełomie marca i kwietnia, a odlatuje z kraju we wrześniu lub październiku. Część osobników jednak corocznie zimuje, głównie w zachodniej części kraju.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Dzięki maskującemu upierzeniu pokrzywnica jest często niezauważana lub mylona z wróblem

Ptak drobny, o krępej sylwetce i skromnym, maskującym ubarwieniu. Z upierzenia podobna do wróbla domowego, lecz smuklejsza i o cieńszym dziobie. Z daleka wygląda na jednolicie brązową. U obu płci głowa z ciemniejszymi pokrywami usznymi, kark, gardło i pierś ciemnoniebieskoszare. Wierzch głowy, grzbiet i kuper rdzawobrązowe, wzorzyste, szyja, ogon i skrzydła intensywnie brązowe z ciemnymi prążkami i plamkami. Brązowy wierzch ciała mocno kreskowany z plamami układającymi się w smugi, ciemne kreskowanie widoczne też z boku brzucha. Sterówki są jednolicie zabarwione, inaczej niż u płochacza halnego u którego kończą się dużymi, białymi lub ochrowymi plamami. Ma cienki, szydłowaty i szerszy u nasady dziób, pomarańczowobrązowe nogi oraz jasne oczy. Młode pokrzywnice są podobne do dorosłych ptaków, ale mają ciemne prążki od spodu. Ptak bardzo ostrożny i płochliwy (stąd "płochacz"), nigdy nie pokazuje się na otwartej przestrzeni. Dorosłe pokrzywnice mają czerwoną tęczówkę, młode ciemnobrązową. Przypomina nieco rudzika, ale w czasie żerowania bardziej przykuca.

Wymiary średnie

• długość ciała ok. 15 cm
• rozpiętość skrzydeł 22 cm

Masa ciała

ok. 21 g

Głos
Mimo skrytego trybu życia wiosną samce zdradzają swoją obecność dźwięczną, perlistą szybką, ale nieurozmaiconą pieśnią wykonywaną na wierzchołkach drzew iglastych. Przypomina szybkie i wibrujące gwizdanie - ostre i silne "tii". Poza okresem lęgowym z daleka słyszane jest jego wabienie. Odgłosy te wydawane są u europejskich populacji również zimą, gdyż ptaki te tutaj zimują. W czasie śpiewania przyjmuje wyprostowaną postawę.

Biotop

Bory i lasy mieszane z gęstym krzewiastym poszyciem świerkowym i sosnowym, iglaste młodniki, wiklinowe zarośla i zgrupowania kosodrzewiny w górach. W okresie lęgowym spotkać ją można w miejskich parkach, na cmentarzach i w większych ogrodach, gdzie trzyma się niskiej, gęstej roślinności. Większość czasu ptak ten spędza w gęstwinie krzaków nisko nad ziemią, choć samiec śpiewa wiosną na wysokich drzewach i krzewach.

Okres lęgowy 

Toki

Osobnik dorosły zimą

Pokrzywnice na lęgowiska wracają w marcu i kwietniu, a okres lęgowy trwa do lipca. Pary nie są monogamiczne, z czego korzysta samica. Przyszła matka kopuluje z wieloma samcami. Te odwdzięczają się jej w trakcie karmienia młodych. Samiec jednak może wymusić na partnerce aby całe potomstwo miało jego materiał genetyczny. Przed zapłodnieniem sprawdza czy ta nie spółkowała z innym samcem dziobiąc jej kloakę tak długo, aż ona wydali całe lub większość nasienia innych konkurentów. Dopiero to jest sygnałem do zbliżenia. Zabiegi te mogą okazać się bezskuteczne, gdy samica skontaktuje się z kolejnym samcem.

Gniazdo

Nisko w gęstych świerkach i innych drzewach lub krzewach (głównie iglastych i ozdobnych), żywopłotach. Ma kształt czarki i jest zbudowane z gałązek, źdźbeł trawy, z zewnątrz są w nie wplecione zielone mchy. Wyściółkę stanowią czerwone sporofity płonnika, delikatne źdźbła, pióra i włosie. Tylko wyjątkowo zajmuje gniazdo innego ptaka. Konstrukcja lęgowa jest dobrze ukryta w gęstym podszycie leśnym.

Jaja

Gniazdo pokrzywnicy

W kwietniu pierwszy, a w połowie czerwca drugi lęg. W jednym lęgu składa 4–5 jaj o intensywnym niebieskim kolorze bez plamek, o średnich wymiarach 19x14 mm (czasem mogą mieć parę czerwonych plamek). Mimo iż jaja rzucają się w oczy i mogłyby zwracać uwagę drapieżników tak nie jest. Gniazdo usytuowane jest w ciemnych zakamarkach krzewów, gdzie ochronne plamkowanie nie jest potrzebne (w przeciwieństwie do ptaków gnieżdżących się na otwartych terenach). Samej samicy jasna barwa jaj pomaga w ich szybkim odnalezieniu w gęstwinach.

Wysiadywanie i pisklęta

Samiec i samica wysiadują jaja na zmianę przez okres 12–14 dni. Pisklęta przebywają w gnieździe przez okres 12–14 dni i karmione są przez rodziców owadami (wtedy dorosłe ptaki preferują dietę zwierzęcą). Swoje miejsce wyklucia opuszczają gdy nabędą zdolności do lotu.

Pożywienie

W lecie drobne stawonogi - dojrzałe owady, ich larwy, poczwarki, pająki i ślimaki, a zimą małe ziarna roślin oleistych i jagody.

Wąski dziób pokrzywnicy świadczy o jej zwierzęcej diecie, która dominuje wiosną i latem. Pokarm roślinny przybiera na znaczeniu zimą, gdy tylko wyjątkowo ptaki natrafiają na stadia spoczynkowe bezkręgowców. Owady są przeważnie łowione w locie, choć przy przeciska się przez gęstwiny dziobie każdą zdobycz jaką napotka. Ma umiejętność obdziobywania nasion i jagód z pędów i wierzchołkowych gałęzi w trakcie podskoków i gdy leci w powietrzu.
W czasie żerowania owady znajduje pod krzakami, młodymi drzewami iglastymi, w kupkach liści i stosach gałęzi.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.