Sroka zwyczajna, sroka pospolita, sroka (Pica pica) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny krukowatych.

Występowanie 

Zamieszkuje całą Europę (z wyjątkiem terenów wysokogórskich, niektórych wysp na Morzu Śródziemnym i Islandii), większość Azji (oprócz obszarów wysuniętych najdalej na północ i południe oraz pustyń) i północno-zachodnią Afrykę. Ponadto występuje na Kamczatce i w zachodniej części Ameryki Północnej.

W Polsce szeroko rozpowszechniony, jeden z najlepiej znanych gatunków, średnio liczny ptak lęgowy niżu. Najpowszechniejsza w zachodnich regionach i w centralnej części Małopolski. Najrzadziej spotykana w województwach północno-wschodnich - tu mała liczebność powiązana jest z dużą lesistością terenów. W górach dolatuje do wysokości jedynie 800 m n.p.m., ale populacje liczniejsze tylko w Karpatach. Najwięcej srok jest w centrach i okolicach miast, gdzie czuje się bezpiecznie - w obrębie Warszawy naliczono 3500 par lęgowych (to siódmy pod względem liczebności ptak lęgowy w mieście). Ściśle osiadły, nie podejmuje migracji (jedynie niektóre osobniki moga poza lęgami koczować). Zimowiska ulokowane są na terenach lęgowych. Wyjątkowym widokiem są przelatujące stada srok. Jest jedynym gatunkiem spoza gromady ssaków, u którego stwierdzono, że rozpoznaje swoje odbicie w lustrze.

Podgatunki 

Sroka z azjatyckiego podgatunku Pica pica sericea

Podgatunek Pica pica mauritanica

Wyróżnia się następujące podgatunki, zamieszkujące odpowiednio:

• Pica pica mauritanica – wybrzeża morskie Maghrebu
• Pica pica melanotos – Półwysep Iberyjski
• Pica pica pica – Europę Środkową na wschód od Łaby oraz Wyspy Brytyjskie, południową część Półwyspu Skandynawskiego, Danię, środkowe i wschodnie Bałkany oraz Azję Mniejszą
• Pica pica galliae – kontynentalną Europę między Pirenejami a Łabą, Korsykę, bałkańskie wybrzeże Adriatyku oraz Grecję
• Pica pica fennorum – północną część Półwyspu Skandynawskiego, Finlandię, kraje bałtyckie, Białoruś oraz północno-zachodnią Rosję
• Pica pica bactriana – Ukrainę, wschodnie skraje Europy, zachodnią Syberię oraz Azję Środkową po zachodni Tybet i środkowy Iran
• Pica pica asirensis – izolowana populacja w południowo-zachodniej Arabii Saudyjskiej
• Pica pica hemileucoptera – środkową Syberię i zachodnią Mongolię
• Pica pica bottanensis – góry środkowego i wschodniego Tybetu, zachodnie Himalaje i góry południowych Chin
• Pica pica sericea – wschodnie Chiny, dolny bieg Amuru i Półwysep Koreański. Niektórzy badacze wyróżniają z tego podgatunku dwa kolejne: P. p. janowski i P. p. anderssoni
• Pica pica leucoptera – wschodnią Mongolię i dorzecze Amuru.
• Pica pica camtschatica – izolowana populacja na Kamczatce.

Środowisko

Sroka pierwotnie zamieszkiwała tylko nadrzeczne zarośla, szczególnie kolczaste zakrzewienia głogu, obrzeża lasów i bardzo małe, młode drzewostany z domieszką olchy, wierzby, osiki i brzozy. Sroka obecnie występuje często również w krajobrazie rolniczym – na polach i łąkach z kępami drzew i krzewów, w sadach i ogrodach niedaleko osiedli ludzkich, w parkach, na wsiach i w niektórych dzielnicach miast i zadrzewieniach w dolinach rzek. Coraz częściej spotykana również w dużych miastach^[6]. Sroka szuka zatem miejsc, gdzie znajdzie wystarczającą ilość kryjówek, ale i nisko porośniętych albo całkowicie pozbawionych wyższych roślin obszarów, w tym o stepowych charakterze. Sroce nie przeszkadza bezpośrednia obecność ludzi toteż srokę można zobaczyć na mało zadrzewionych ulicach w śródmieściach miast. Sroka unika natomiast zwartych lasów, rozległych otwartych terenów bez krzewów i drzew oraz dużych wzniesień.

W miastach w Polsce sroka zaczęła się pojawiać w latach 70. XX wieku (wcześniej omijała ludzkie osiedla). Na początku gniazdowała tylko na niedostępnych i dużych drzewach. Stopniowo, jak ta nisza ulegała wysycaniu, zaczęła swoje lęgi wyprowadzać w niskich zakrzaczeniach^[4]. Proces zasiedlania miast przez srokę postępował od zachodu Polski i kierował się na wschód Polski. Wraz ze wzrostem ilości srok w miastach notuje się spadek, w niektórych miejscach w Polsce bardzo duży, srok zamieszkujących wsie. W niektórych miastach w Polsce prowadzi się zabiegi ograniczające zbyt duży rozród srok, ponieważ kradną one lęgi kosów i drozdów, które bardziej są pożądane w parkach i ogrodach w miastach.

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Ptak o smukłej sylwetce i długim ogonie z charakterystycznym czarno-białym upierzeniem. Obie płci ubarwione jednakowo, ale samiec jest zwykle nieco większy i cięższy od samicy, ma dłuższy ogon. Upierzenie biało-czarne, unikalne dla tego gatunku. Bardzo długi, zaostrzony ogon z piórami o stopniowanej długości (środkowe sterówki najdłuższe, skrajne – krótsze). Pomimo swej długości ogon nie przeszkadza ptakowi w przemykaniu pomiędzy gęstymi krzaczastymi zaroślami. Głowa, dziób, gardziel, skrzydła, tył ciała i ogon ciemnoczarny, odcinający się jaskrawo od pozostałych, białych części ciała: brzucha, boków i barkówek. Ma ciemnobrązowe tęczówki. Czarne pióra mają metaliczny połysk: na skrzydłach najwyraźniejszy, zielonogranatowy; na ogonie zielonobrązowy, na wierzchu głowy zielony, a na grzbiecie i pozostałej części głowy szkarłatny. Dziób i nogi czarne. Młode podobne do dorosłych, ale ich upierzenie mniej błyszczy, a ogon jest krótszy. Wyjątkowe u krukowatych, nie w pełni czarne, kontrastowe upierzenie sprawia, że w terenie nawet z daleka łatwo wypatrzeć srokę. Pod względem wielkości jest mniejsza od wrony, dorównuje gołębiowi.

Zachowanie

Ptak towarzyski, poza sezonem lęgowym zbiera się na noclegowiskach w stadach liczących kilkadziesiąt lub nawet kilkaset osobników. Lot prostoliniowy, uderza skrzydłami szybko, głęboko i równo. W falistym locie widoczne rozłożone lotki pierwszorzędowe, które są białe z czarnymi lamówkami. W powietrzu wygląda jakby miała trudności z lotem tzn. na przemian wykonuje parę gwałtownych ruchów skrzydłami po czym parę razy uderza nimi wolniej. Gdy znajduje się na gałęzi lub ziemi szybko podskakuje, a gdy jej ruchy są wolniejsze głośno skrzeczy. Podobnie jak inni przedstawiciele rodziny krukowatych, srokę uważa się za jednego z bardziej inteligentnych ptaków. Objawia się ona dużą ciekawości okazywaną wobec nowych i niecodziennych rzeczy, które zjawią się na jej terytorium. Stąd też wynika jej zainteresowanie błyszczącymi lub w inny sposób wyróżniającymi się przedmiotami. Zwykle stara się je odnieść do gniazda i tam zobaczyć z bliska.

Sroki są towarzyskimi ptakami skupiającymi się w liczne stada

To ptak bardzo ruchliwy i hałaśliwy, choć zarazem ostrożny i zachowujący czujność. Wrodzony spryt pozwolił się srokom odnaleźć na silnie zmienionych przez człowieka terenach rolniczych w ubiegłym wieku. Mimo swej wielkości to ptak płochliwy - w zetknięciu z człowiekiem odlatuje. Niektórzy badacze uważają nawet, że cała rodzina krukowatych na drodze swych negatywnych doświadczeń potrafi odróżnić niebezpieczeństwo ze strony myśliwego od człowieka bez strzelby, któremu pozwala zbliżyć się do siebie znacznie bliżej. Na otwarte tereny zapuszcza się po upewnieniu się, że człowiek jest dostatecznie daleko. Preferuje siadanie w miejscach osłoniętych krzewami lub krzewami.

Występujący w północno-zachodniej Afryce podgatunek Pica pica mauritanica jest mniejszy i za okiem ma płat nagiej skóry w kolorze niebieskim.

Rozmiary ciała

długość ciała

ok. 40–48 cm, w tym długość ogona: ok. 20–30 cm,

rozpiętość skrzydeł

ok. 52–60 cm

Masa ciała

ok. 180–230 g

Pożywienie 

Wszystkożerna, ale przeważa pożywienie pochodzenia zwierzęcego. Skład pożywienia sroki bardzo urozmaicony: od owadów i larw owadów (sroka szczególnie lubi chrząszcze), pająków, robaków, dżdżownic, jaszczurek, żab i innych płazów, ślimaków i myszy oraz szczurów, po ziarno zbóż, nasiona chwastów, różne jagody i owoce, jaja ptaków i pisklęta ptaków (sroka plądruje gniazda innych ptaków śpiewających i łownych), a nawet i małe kurczaki. Sroka żeruje przeważnie na ziemi w poszukiwaniu bezkręgowców.Sroka chętnie zjada padlinę albo odpadki organiczne i odpadki, które znajduje w kontenerach na śmieci. Tak jak u innych krukowatych skład diety uzależniony jest od pory roku i miejscowych zasobów.

Sroka swoich ofiar szuka zarówno na drzewach i krzewach, jak i na ziemi. W trakcie polowań chwyta i zabija swoje ofiary dziobem. Poza tym potrafi łowić owady w locie. Jesienią i zimą częściej sięga po pożywienie roślinne albo łatwe łupy, jak odpadki albo martwe zwierzęta leśne, na przykład rozjechane na drogach. Żeruje przeważnie na ziemi, a bardzo rzadko na drzewach i krzewach. Ludzie uważali zawsze srokę za szkodnika, który kradnie gniazda ptaków i atakuje pisklęta kuropatwy i zające. Badania dowiodły jednak, że takie zachowania u sroki są bardzo rzadkie, a większość diety stanowią różne gatunki bezkręgowców i małych, szkodliwych gryzoni oraz pokarm roślinny. Oskarżenia, więc okazały się raczej bezpodstawne, chociaż nadal w niektórych państwach nadal tępi się srokę. Badania ekologiczne wykazały, że sroka ma bardzo mały wpływ na liczebność populacji innych ptaków. Sroki podpatrują wiewiórki, które gromadzą zapasy na zimę i zapamiętują miejsca ich zakopania, a później same z nich korzystają.

Okres lęgowy

Zaczyna się wcześnie, bo już w lutym i trwa do maja. Wyprowadza jeden lęg w roku. Tworzone pary są monogamiczne.

Gniazdo sroki

Pisklę sroki

Sroka w locie

Gniazdo

Umieszczone przeważnie dość wysoko w wierzchołku, koronie, drzewa, albo też w środku wyższego krzewu np. tarniny, krzaczastych zaroślach, na wysokości 3-6 metrów, najlepiej w dość odludnym miejscu. Gniazdo przykryte jest charakterystycznym sklepieniem (daszkiem) z luźno splecionych gałązek i z daleka robi wrażenie kuli. Żaden inny ptak występujący na terenie Polski nie buduje podobnego gniazda. Posiada ono dwa otwory wlotowe, leżące naprzeciwko siebie. Wewnątrz znajduje się właściwe gniazdo, ulepione z błota lub gliny zmieszanego z mocno splecionymi gałęziami, trawą, cierniami, liśćmi czy piórami. Wyścielenie stanowi trawa, korzenie, delikatne liście, sierść i pióra. Szczególnie w miastach, znaleźć się tam mogą wyróżniające się przedmioty takie jak druty aluminiowe i inne odpadki. Konstrukcja osiąga okazałe wielkości, choć jest tak dobrze zamaskowana, że widać ją dopiero jesienią po opadnięciu liści.

Jednakże obecnie ok. 1/4 par lęgowych buduje gniazda niezadaszone – prawdopodobnie są to ptaki młode, mało doświadczone.

Stare gniazda srok bywają chętnie wykorzystywane przez inne gatunki ptaków, głównie tych, które same nie budują gniazd, jak pustułki, kobuzy, uszatki.

Jaja i wysiadywanie

W marcu i kwietniu samica składa od 4 do 7 brązowo nakrapianych jaj (gęstsze na tępym końcu) o tle bladozielonym, niekiedy z niebieskim odcieniem, o średnich wymiarach 33x24 mm. Najczęstsze są lęgi złożone z 6 jaj. Wysiaduje je wyłącznie samica, od złożenia pierwszego jaja przez ok. 17-19 dni. Sroka wyjątkowo odważnie broni swojego lęgu.

Pisklęta

Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po ok. 22-25 dniach. Z reguły dorastają najwyżej 3 młode, gdyż pozostałe giną z powodu pasożytów, chorób albo pożarte przez drapieżniki. Oboje rodzice karmią je owadami, dżdżownicami oraz drobnymi ptakami i w razie potrzeby bronią potomstwo bardzo odważnie.

Status i ochrona

W Polsce objęta ochroną gatunkową częściową.

Od lat 20. XX wieku liczebność srok w Polsce rośnie. Związane to było przede wszystkim z zaprzestaniem powszechnego wcześniej tępienia srok. Populacja srok w Polsce zmniejsza się na wsiach, co może być spowodowane wzrostem liczebności innych drapieżników: kruka, jastrzębia i kun. Natomiast coraz częściej w Polsce sroki zasiedlają miasta i osiedla ludzkie i przesuwa się również górna granica występowania srok w górach na południu Polski (dawniej około 500 m,a obecnie od 800 do 900 metrów).

Sroka w kulturze

Francisco de Goya, portret Don Manuela (1784)

Przez wiele wieków srokę i sójkę uznawano za ten sam gatunek. Arystoteles i Pliniusz Starszy określali srokę Pica varia longa cauda od końskiego ogona, a sójkę Pica varia (insignis) ze względu na barwne upierzenie. W 1758 roku Karol Linneusz nadał gatunkowi łacińską nazwę Corvus pica.

Srokę kojarzono z gadatliwością, plotkarstwem, a przez wrodzoną ciekawość i zbieranie błyszczących przedmiotów (lub innych, które się wyróżniają) uważano ja za złodziejkę. W dodatku wiosną wypatruje jaj innych ptaków, które są jej przysmakiem. Negatywna opinia człowieka pozostawiła swe odbicie w niezbyt przychylnych powiedzeniach: ,,gapić się jak sroka w gnat” czy ,,wypaść sroce spod ogona”. W Europie Zachodniej uważano ją za zły omen, zwiastun nieszczęścia, zwłaszcza gdy napotka się ptaka samego . Na Wyspach Brytyjskich sroka należała do zwierząt objętych kultem, proroczych. W Irlandii wierzono, że pukanie tego ptaka w okno ostrzega przed zbliżającą się śmiercią. W północno-wschodniej Szkocji jego zabicie oznaczało rychły koniec życia dla sprawcy. W niektórych brytyjskich regionach trwał do XVIII wieku pogląd, że sroka przemienia się w mężczyznę. We Francji i Niemczech uważano, że sroka ostrzega swych ludzkich współtowarzyszy o obecności w pobliżu lisów, wilków lub uzbrojonych przestępców.
Są jednak kraje, gdzie sroka kojarzy się pozytywnie. W Chinach uważana jest za symbol pomyślności małżeńskiej i radości. Wizerunkiem tego ptaka przyozdabia się tam lustra. Wynika to z przekonania, że w trakcie rozstania małżonków powinni oni rozbić lustro i każde z nich winno zabrać swoją połówkę - w przypadku zdrady jedna z nich ma zamieniać się w srokę i oznajmiać to drugiemu partnerowi. W Bengalu i innych częściach Indii do tej pory panuje zakaz zabijania tego ptaka.

Artystycznym wizerunkiem ptaka stała się opera Rossiniego La gazza ladra (Sroka złodziejka) przez którą służąca została oskarżona o kradzież i skazana na śmierć. Na swoim obrazie "Sroka" Claude Monet umieszcza ptaka na miejscu egzekucji. Goya na portrecie syna hrabiego Altamira umieszcza go z oswojoną sroką. W wierszu Jana Brzechwy Sroka ptak rozpowiada nieprawdziwe fakty: "Siedzi sroka na żerdzi i twierdzi, że cukier jest słony, że mrówka jest większa od wrony (...) Ale nikt tego wszystkiego nie słucha, bo wiadomo, że sroka jest kłamczucha."