Szpak zwyczajny, szpak pospolity, szpak (Sturnus vulgaris) – mały ptak z rodziny szpakowatych

Cechy gatunku

Wygląd

Nieco mniejszy od kosa, upierzenie czarne z metalicznym połyskiem i licznymi białymi plamkami, w pierwszych miesiącach życia ich upierzenie jest szare. Jesienią upierzenie prawie czarne z połyskiem fioletowym na głowie i zielonkawym na grzbiecie; tylko samica zachowuje nieco białych plam.

Głos

Tak jak inne szpakowate jest ptakiem mimetycznym, potrafiącym naśladować odgłosy innych ptaków, również przy częstym kontakcie z ludźmi, ludzki głos. Poznane odgłosy często splata ze swoich śpiewem, który jest serią ćwierków z krótkimi skrzekami i klekotaniem, zwykle z cichymi skrzypnięciami w tle, powtarzając jeden wers wielokrotnie. Młode osobniki przez pierwsze miesiące swego życia wydają tylko donośny długi ćwierkot o niższym tonie, który zanika wraz z dojrzewaniem.

Wymiary średnie

• Długość ciała ok. 21 cm
• Rozpiętość skrzydeł 38 cm
• Masa ciała ok. 80 g

Biotop

Osiedla ludzkie, sady, ogrody, parki, zadrzewienia śródpolne, obrzeża drzewostanów. Pierwotnie ptak typowo leśny

Lęgi

Gniazdo

Umieszczone w dziupli lub skrzynce lęgowej o średnicy otworu 5 cm.

Jaja

Lęg odbywa się od kwietnia do czerwca. Składa 4-6 jaj o średnich wymiarach 29x21 mm, różnobiegunowych, mało wydłużonych, jednobarwnie jasnoniebieskich, połyskujących.

Szpak

Wysiadywanie

Od złożenia ostatniego jaja trwa przez okres ok. dwóch tygodni. Pisklęta opuszczają gniazdo po trzech tygodniach, szpak jest więc gniazdownikiem.
Najdłużej żyjący szpak, którego wiek oznaczył człowiek, miał 20 lat.

Pożywienie

Owady i ich larwy, dżdżownice, ślimaki, jagody, nasiona, a także włochate gąsienice omijane przez inne ptaki.

Szpaki często można spotkać w ogrodach i sadach, gdyż ich pożywienie stanowią również owoce takie jak np. czereśnie, śliwki itp. Wiele ptaków po zjedzeniu sfermentowanych owoców ma objawy podobne jak po nadużyciu alkoholu. Zjawisko to jednak szpaków nie dotyczy. Zagadkę tę wyjaśnili naukowcy z uniwersytetu we Frankfurcie: Ghassem Hakimi i Roland Prinziger. Wykazali oni, że szpaki metabolizują alkohol z niezwykłą prędkością. Powodem tego jest bardzo wysoki poziom dehydrogenazy alkoholowej – enzymu rozkładającego alkohol. Jest on 14 razy wyższy u szpaków niż u ludzi.

Miejsca występowania

W zależności od podgatunku:

• Sturnus vulgaris vulgaris Linnaeus, 1758 – podgatunek nominatywny; zamieszkuje Europę od Islandii, przez Wyspy Brytyjskie i Europę kontynentalną po Wołgograd na wschodzie, Pireneje i północno-zachodnią Hiszpanię na południowym zachodzie, Półwysep Apeniński, zachodnią Grecję, zachodnią Bułgarię, środkową Rumunię oraz Ukrainę i południowo-zachodnią Rosję. Współwystępuje z Sturnus vulgaris poltaratskyi na wschodnich krańcach Europy oraz z Sturnus vulgaris tauricus w Grecji, Tracji, wschodniej Bułgarii, wschodniej Rumunii, południowej Mołdawii i południowo-zachodniej Ukrainie, i na wschód od dolnego Dniepru. Introdukowany w Ameryce Północnej,
• Sturnus vulgaris faroensis Feilden, 1872 – Wyspy Owcze,
• Sturnus vulgaris zetlandicus Hartert, 1918 – Szetlandy i Hebrydy Zewnętrzne,
• Sturnus vulgaris granti Hartert, 1903 – Azory,
• Sturnus vulgaris poltaratskyi (syn. S. v. menzbieri) Finsch, 1878 – zachodnią Syberię, wschodnie krańce Europy i wschodnią Baszkirię, Zabajkale, na południu osiąga północny Kazachstan oraz Ałtaj i zachodnią Mongolię. Współwystępuje z S. v. porphyronotus na północnych stokach Ałtaju, w Kotlinie Dżungarskiej oraz wschodnim Tienszanie,
• Sturnus vulgaris tauricus Buturlin, 1904 – południowo-wschodnią Ukrainę, Krym, brzegi Morza Azowskiego, na północ od Doniecka i na wschód Rostowa nad Donem i Noworosyjska, także Azję Mniejszą sięgając na wschodzie co najmniej po środkową Anatolię,
• Sturnus vulgaris purpurascens Gould, 1868 – wschodnią Azję Mniejszą, północny Irak i zachodnie Zakaukazie,
• Sturnus vulgaris caucasicus Lorenz, 1887 – północny Kaukaz na północnym zachodzie aż do Stawropola, a na północnym wschodzie po deltę Wołgi, wschodnie Zakaukazie oraz północny, zachodni i południowo-zachodni Iran,
• Sturnus vulgaris nobilior Hume, 1879 – wschodni Turkmenistan, wschodni Iran i Afganistan. Współwystępuje z S. v. porphyronotus na południowych stokach Pamiru,
• Sturnus vulgaris porphyronotus Sharpe, 1888 – wschodni Uzbekistan i Tadżykistan przez Tienszan po Sinciang i Kotlinę Dżungarską,
• Sturnus vulgaris humii W. E. Brooks, 1876 – zachodnie Himalaje,
• Sturnus vulgaris minor Hume, 1873 – Sind w Pakistanie,
• Sturnus vulgaris oppenheimi Neumann, 1915 – Azję Mniejszą.

W kulturze

W powieści Akademia Pana Kleksa oraz jej ekranizacji występuje uczony szpak Mateusz, który wymawia jedynie końcówki wyrazów.