Zniczek (Regulus ignicapilla syn. R. ignicapillus) – mały ptak z rodziny mysikrólikowatych (Regulidae), wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych.

Występowanie

Zamieszkuje środkową, zachodnią Europę wraz z basenem Morza Śródziemnego na zachód od Bugu, Azję Mniejszą i Maghreb. Wędruje, ale na niewielkie odległości (przyloty od marca do maja i odloty od września do października). Populacje północne zimują w północno-zachodniej Afryce, południowej Francji i na Półwyspie Iberyjskim (regularnie wędruje zatem do pierwotnych obszarów z których się wywodzi). Zasięg występowania jest dużo mniejszy niż w przypadku areału mysikrólika. Od paru dekad obserwuje się ekspansję zniczka w kierunku północnym. Wyróżnia się 3-4 podgatunki.

W Polsce nieliczny ptak lęgowy (lokalnie średnio liczny), nierównomiernie rozmieszczony, głównie w zachodniej i północnej części kraju, a także w górach do górnej granicy lasu. Gatunek nie jest dostatecznie poznany, choć w Europie Środkowej coraz częściej można go spotkać. Najliczniejsze populacje znajdują się na Dolnym Śląsku. Przeważnie jest rzadszy niż mysikrólik z wyjątkiem Sudetów. Sporadycznie mogą zostawać na zimę.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Żółta pręga na ciemieniu dała nazwę zniczkowi, jednemu z najmniejszych ptaków

Jeden z najmniejszych ptaków Europy. Bardzo podobny pod względem rozmiaru i masy ciała do mysikrólika zwyczajnego, ale o jaskrawszym upierzeniu i wyrazistszym rysunku na głowie – przez oko przechodzi czarny pasek, a nad okiem wyraźna biała brew. Uważa się, że okres lodowcowy rozdzielił te dwa gatunki. Zniczek zasiedlił południowy zachód Europy, gdzie oprócz pobrzeża śródziemnomorskiego i środkowej Europy żyje do dziś. Do dziś nie wiadomo dokładnie jak konkurują one o pokarm lub miejsca gniazdowania, choć możliwe, że wykorzystują drobne preferencja ekologiczne.
Na wierzchu głowy (na ciemieniu) jaskrawa pomarańczowozłota (samiec) kreska z czarną obwódką, a u samicy żółta. Podczas zaniepokojenia lub toków samiec pokazuje tę kreskę, unosząc pióra na wierzchu głowy – od tego "znicza" pochodzi polska nazwa ptaka. Poza tym obie płci ubarwione podobnie: z wierzchu oliwkowozielone, od spodu jasnooliwkowe (bardziej zielone niż mysikrólik) - kuper jaskrawożółty, brzuch jasny, a lotki i sterówki brązowe. Dorosłe osobniki mają białą brew i czarną pręgę przechodzą przez oko kontrastującą z ubarwieniem reszty głowy (czarne paski z góry i z dołu). Na bokach szyi widnieją ochrowożołte plamy. Pstre ubarwienie ma duże znaczenie w trakcie wewnątrzgatunkowego porozumiewania się w ciemnych zaroślach, zwłaszcza w okresie lęgowym i w czasie karmienia młodych, gdy te opuszczą gniazdo. Młode podobne do dorosłych, ale z jednolicie szarą głową.
Podobne ubarwienie do zniczka ma pospolity gatunek amerykańskich gatunków śpiewających - lasówka pstra z rodziny lasówkowatych. Obserwatorzy nie znający śpiewu tego ptaka często mylą go z mysikrólikiem. Zauważenie go w terenie jest trudne, a łatwiejsze tam, gdzie rosną świerki.

Głos

Podobnie jak mysikrólik samiec zniczka wydaje bardzo hałaśliwy, donośny, wysoki, ale nieskomplikowany melodyjny śpiew. Jego charakter pozwala na odróżnienie tych dwóch gatunków (głębszy i donioślejszy jest trel zniczka). Trel zniczka utrzymany jest na tej samej wysokości, przyspieszająca zwrotka składająca się z powtarzającego się "si si si" i w tym samym tempie, podczas gdy melodia mysikrólika zaczyna się cicho po czym staje się szybsza i głośniejsza. Wspólną cecha jest jednak to, że oba gatunki usłyszeć można przez cały rok, oprócz okresu pierzenia się.

Napuszony zniczek, Anglia

Wymiary średnie

długość ciała 

ok. 9 cm

rozpiętość skrzydeł 

ok. 13–16 cm

Masa ciała

ok. 6 g

Biotop

Gnieździ się w lasach iglastych i borach, głównie świerkowych i jodłowych, a także w mieszanych i liściastych, jeżeli tylko posiadają domieszkę świerka lub jodły. Preferuje obrzeża drzewostanów. W północnych rejonach zasięgu widywany dość często w lasach pierwotnych lub wtórnych borach świerkowych. Jest mniej związany ze świerkiem od mysikrólika. Lęgnie się na pojedynczych świerkach, w parkach, ogrodach i cmentarzach, a w zachodniej części Środkowej Europy w lasach bukowych i dębowych.

Okres lęgowy

Gniazdo

Budową i sposobem umieszczenia podobne do gniazda mysikrólika, lecz usytuowane nieco niżej, np. w krzaku jałowca. Podobnie jak w przypadku mysikrólika, gniazdo jest duże, ma grube ścianki, kulisty kształt z małym otworem wlotowym w górnej części. Misterna konstrukcja składa się z mchu, pajęczyny, porostów i włókien roślinnych, a wyściółka składa się z piór i włosia. Umieszczone jest na końcu gałązek drzew iglastych i ma kształt okrągłej czarki. Tylko samice zniczków biorą udział w budowie gniazda, samiec jedynie im towarzyszą (mysikróliki tworzą lęgowisko razem, a nawet z początku samiec jest tu bardziej aktywny).

Jaja

Dwa lęgi w roku, w maju i czerwcu. W zniesieniu 7–10 różowobeżowych jaj o średnich wymiarach 13x10, podobnych do jaj mysikrólika, lecz w nieco ciemniejszych barwach, są delikatnie rdzawo nakrapiane.

Wysiadywanie

Od złożenia ostatniego jaja trwa przez okres 13–15 dni. Młode opuszczają gniazdo po ok. 14–15 dniach.

Pożywienie

Zniczek w trakcie poszukiwania owadów, Anglia

Jaja, larwy i dorosłe, drobne owady, pająki i drobne bezkręgowce.

Dieta w której przeważa prawie w całości pokarm roślinny jest podobna do preferencji mysikrólika. Zniczek jednak poluje na nieco większe bezkręgowce szukając ich częściej na wierzchniej stronie gałęzi. Może łapać zdobycz w charakterystycznym trzepoczącym locie zawisając w powietrzu wokół wierzchołków gałęzi lub ewentualnie zdziobuje owady ze spodniej części gałęzi.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.